Đột quỵ tim và đột quỵ não: Hiểu đúng để xử trí kịp thời
Đột quỵ tim và đột quỵ não đều là cấp cứu nguy hiểm, dễ bị nhầm lẫn nhưng khác nhau rõ rệt về nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị. Nhận biết đúng giúp xử trí kịp thời, giảm nguy cơ tử vong và di chứng.
Theo TS.BSCKII Kiều Xuân Thy - Phó Trưởng Cơ sở 3, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, trong thực hành lâm sàng, hai thuật ngữ “đột quỵ tim” và “đột quỵ não” đều chỉ những tình trạng cấp cứu đe dọa tính mạng do sự thiếu máu nuôi dưỡng cơ quan xảy ra một cách đột ngột.
Tuy nhiên, vì đều khởi phát nhanh và có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng nếu không được xử trí kịp thời, hai tình trạng này thường bị nhầm lẫn trong cộng đồng. Trên thực tế, đột quỵ tim và đột quỵ não là hai bệnh lý hoàn toàn khác nhau về cơ chế bệnh sinh, triệu chứng, phương pháp chẩn đoán cũng như điều trị.
Do đó, việc hiểu rõ sự khác biệt giữa chúng có ý nghĩa quan trọng, giúp người dân nhận biết sớm và xử trí đúng cách khi gặp tình huống khẩn cấp.
Đột quỵ tim - đột quỵ não: Đừng nhầm lẫn triệu chứng
Đột quỵ tim, hay còn gọi chính xác là nhồi máu cơ tim cấp, là tình trạng cơ tim bị thiếu máu nuôi nghiêm trọng do tắc nghẽn một hoặc nhiều nhánh của động mạch vành. Nguyên nhân thường do mảng xơ vữa trong lòng mạch vành bị vỡ, hình thành cục máu đông làm bít tắc mạch. Khi không được cung cấp đủ oxy, tế bào cơ tim nhanh chóng hoại tử, gây nguy hiểm tính mạng.
Triệu chứng điển hình gồm: Đau thắt ngực dữ dội (thường ở giữa ngực hoặc lệch trái); Cảm giác bóp nghẹt, đè nén; Đau lan lên vai trái, cánh tay trái hoặc hàm dưới; Khó thở, vã mồ hôi, buồn nôn, choáng váng.
Đặc biệt, ở người cao tuổi, phụ nữ hoặc người mắc bệnh nền như tiểu đường, triệu chứng đau ngực có thể không rõ ràng, dễ khiến việc chẩn đoán chậm trễ.
Bên cạnh đó, đột quỵ não, hay còn gọi là tai biến mạch máu não là tình trạng tổn thương não cấp tính do mất máu nuôi hoặc chảy máu trong não. Có hai thể chính:
- Nhồi máu não (chiếm ~80%) do tắc mạch máu não bởi cục máu đông, thường liên quan đến xơ vữa động mạch, rung nhĩ, rối loạn đông máu
- Xuất huyết não (~20%) do vỡ mạch, phổ biến ở người bị tăng huyết áp không kiểm soát
Biểu hiện thường gặp là: Đột ngột yếu hoặc liệt nửa người; Méo miệng, nói khó, nói ngọng; Mất thăng bằng, rối loạn tri giác, thậm chí hôn mê
Chẩn đoán và cấp cứu nhồi máu cơ tim và đột quỵ não
Với nhồi máu cơ tim, điện tâm đồ (ECG) là phương tiện chẩn đoán cơ bản, giúp phát hiện các biến đổi điện học như ST chênh, sóng Q bệnh lý. Đồng thời, xét nghiệm men tim (Troponin I hoặc T), siêu âm tim và chụp động mạch vành giúp đánh giá mức độ và vị trí tổn thương.
Trong khi đó, đột quỵ não được chẩn đoán chủ yếu qua chụp CT sọ não để phân biệt giữa nhồi máu và xuất huyết. Trường hợp cần thiết, MRI não cung cấp hình ảnh chi tiết hơn. Các xét nghiệm bổ trợ như Doppler mạch cảnh, ECG và đông máu giúp xác định nguyên nhân và đánh giá nguy cơ tái phát.
Điều trị cấp cứu của hai loại đột quỵ này có sự khác biệt rõ rệt.
Với nhồi máu cơ tim cấp, nguyên tắc chính là tái thông mạch vành càng sớm càng tốt. Lý tưởng nhất là can thiệp động mạch vành qua da để đặt stent. Nếu chưa thể can thiệp ngay, có thể dùng thuốc tiêu sợi huyết. Song song đó, người bệnh được chỉ định thuốc chống ngưng tập tiểu cầu, statin và thuốc hạ huyết áp nhằm kiểm soát các yếu tố nguy cơ.
Đối với đột quỵ não, nếu là thể nhồi máu não và đủ điều kiện, bệnh nhân có thể được tiêm thuốc tiêu huyết khối rtPA trong “cửa sổ vàng” 4,5 giờ đầu. Một số trường hợp tắc mạch lớn có thể được lấy huyết khối qua đường mạch máu.
Ngược lại, với xuất huyết não, mục tiêu là kiểm soát huyết áp, giảm áp lực nội sọ và phẫu thuật dẫn lưu máu tụ nếu cần thiết.
Sau giai đoạn cấp cứu, cả hai tình trạng đều cần được phục hồi chức năng và theo dõi chặt chẽ nhằm phòng ngừa tái phát.
Điểm chung của cả đột quỵ tim và não là đều liên quan đến các yếu tố nguy cơ tim mạch như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu, hút thuốc lá, lối sống tĩnh tại và stress kéo dài. Vì vậy, cách phòng ngừa hiệu quả nhất là kiểm soát các yếu tố nguy cơ, khám sức khỏe định kỳ, và tuân thủ điều trị các bệnh nền.
Đặc biệt, việc nhận diện sớm các dấu hiệu cảnh báo và đưa người bệnh đến cơ sở y tế trong “thời gian vàng” là yếu tố quyết định để cứu sống và giảm thiểu di chứng.
Tóm lại, đột quỵ tim và đột quỵ não là hai loại cấp cứu nội khoa nguy hiểm, với biểu hiện, cơ chế và cách xử trí khác nhau. Người dân cần được trang bị kiến thức đúng đắn để phân biệt, nhận biết sớm và hành động kịp thời khi có dấu hiệu bất thường, từ đó góp phần làm giảm gánh nặng bệnh tật và tử vong do các bệnh lý tim mạch và mạch máu não gây ra.