Ung thư phổi không còn là “bệnh của người hút thuốc”

Với nhiều người, ung thư phổi vẫn được xem là “bản án” gắn liền với thói quen hút thuốc lá lâu năm. Nhưng thực tế đang thay đổi.

Ngày càng nhiều bệnh nhân ung thư phổi là những người chưa từng hút thuốc, và phần lớn trong số họ là phụ nữ, người gốc Á, hoặc còn rất trẻ. Sự thay đổi này đang đặt ra thách thức lớn cho giới y khoa về nguyên nhân, cách phát hiện và hướng phòng ngừa căn bệnh từng được coi là “cái giá phải trả” của thuốc lá.

Khi ung thư phổi không còn mang hình bóng bao thuốc

Annie Chen, một phụ nữ sống tại New Jersey, lần đầu cảm thấy khó thở bất thường khi đang chạy bắt xe buýt về nhà vào năm 2017. Cô nghĩ tới cha mình, người từng hút thuốc nặng và qua đời vì ung thư phổi. Tuy nhiên, bác sĩ trấn an cô rằng không có gì phải lo, vì cô chưa từng hút thuốc. Phải mất hai năm và nhiều lần đi khám, Chen mới được chẩn đoán mắc ung thư phổi giai đoạn 4. Khi ấy, cô mới 48 tuổi.

Chen không đơn độc. Nhiều nghiên cứu hiện cho thấy, từ 10 đến 25% ca ung thư phổi trên toàn cầu xảy ra ở những người chưa bao giờ hút thuốc. Trong một số nhóm phụ nữ châu Á và phụ nữ Mỹ gốc Á, tỷ lệ này thậm chí vượt quá 50%.

“Chúng ta vẫn thường nghĩ về hình ảnh người đàn ông nhả khói thuốc khi nói đến ung thư phổi”, Tiến sĩ Heather Wakelee, Trưởng khoa Ung thư tại Trường Y Đại học Stanford nhận xét. “Nhưng điều đó không còn đúng nữa. Và chúng tôi vẫn chưa hiểu vì sao”.

Đằng sau những ca ung thư phổi không rõ nguyên nhân

Với những người chưa từng hút thuốc, ung thư phổi thường được phát hiện tình cờ. Sandra Liu, 59 tuổi, sống ở New Jersey, phát hiện khối u khi thực hiện gói khám sức khỏe tổng quát tại Trung Quốc. Bà không có triệu chứng đáng kể và cũng chưa từng nghĩ mình cần chụp CT. Kết quả, bà được chẩn đoán mắc ung thư biểu mô tuyến - loại phổ biến nhất trong số các ca ung thư phổi ở người không hút thuốc.

Các nhà khoa học đang phát hiện rằng ung thư phổi ở nhóm bệnh nhân không hút thuốc có đặc điểm sinh học khác biệt.

Một nghiên cứu lớn mang tên “Sherlock Lung”, do Viện Ung thư Quốc gia Mỹ (NCI) và Đại học California phối hợp thực hiện, đã phân tích hệ gen ung thư của gần 900 bệnh nhân không hút thuốc.

Kết quả cho thấy, những người sống trong khu vực ô nhiễm không khí cao, như Hong Kong, Đài Loan (Trung Quốc), Uzbekistan - có số đột biến ADN cao hơn rõ rệt. Không chỉ vậy, ô nhiễm còn thúc đẩy tế bào phổi phân chia nhanh hơn, làm tăng nguy cơ phát triển khối u.

Ngoài ô nhiễm, nhiều yếu tố khác cũng đang được đặt nghi vấn: tiếp xúc với radon, amiăng, axit aristolochic (một thành phần từng phổ biến trong y học cổ truyền Trung Hoa), khói từ dầu ăn, tiền sử bệnh lao, hay thậm chí là yếu tố di truyền. Cả Annie Chen và Sandra Liu đều có người thân từng mắc ung thư phổi.

“Điều này có thể liên quan đến di truyền, môi trường sống chung, hoặc cả hai”, Tiến sĩ Jae Kim, Trưởng khoa Phẫu thuật lồng ngực tại Trung tâm City of Hope (California) nhận định.

Khoảng trống trong sàng lọc và chẩn đoán

Tại Mỹ, hướng dẫn tầm soát ung thư phổi hiện chỉ áp dụng cho người từ 50 đến 80 tuổi, có tiền sử hút ít nhất 1 bao thuốc/ngày trong 20 năm. Điều này khiến các trường hợp không hút thuốc thường bị bỏ sót cho đến khi bệnh đã tiến triển nặng.

Tiến sĩ Elaine Shum, bác sĩ ung thư tại New York University Langone Health, cho biết nhiều bệnh nhân như Annie Chen chỉ được phát hiện khi ung thư đã di căn. Hiện nay, một số nghiên cứu đang đề xuất mở rộng đối tượng tầm soát.

Đài Loan (Trung Quốc) đã triển khai một chương trình thử nghiệm chụp CT phổi cho người từ 55 đến 75 tuổi không hút thuốc nhưng có yếu tố nguy cơ (như tiền sử gia đình). Tỷ lệ phát hiện ung thư lên tới 2,6% - đủ để đưa việc tầm soát trở thành chính sách y tế quốc gia.

Tại Mỹ, nhóm của Tiến sĩ Shum đã thực hiện một nghiên cứu tương tự với khoảng 1.000 phụ nữ Mỹ gốc Á, từ 40 đến 74 tuổi, chưa từng hút thuốc. Kết quả sơ bộ từ 200 người đầu tiên cho thấy tỷ lệ phát hiện ung thư xâm lấn tương đương với nghiên cứu ở Đài Loan (Trung Quốc).

Tiến sĩ Natalie Lui, bác sĩ phẫu thuật tại Stanford nhấn mạnh: “Nếu được sàng lọc sớm, nhiều bệnh nhân có thể đã được cứu sống”.

Hy vọng từ liệu pháp nhắm trúng đích

Dù không thể điều trị khỏi hoàn toàn, nhiều bệnh nhân ung thư phổi giai đoạn muộn hiện sống được nhiều năm nhờ các liệu pháp nhắm trúng đích: tập trung vào các đột biến gen cụ thể.

Leah Phillips, sống tại Kentucky, được chẩn đoán ung thư phổi di căn năm 2019, khi mới 43 tuổi. Trước đó, cô bị chẩn đoán nhầm là hen suyễn, rồi lo âu, rồi viêm phổi. Bác sĩ từng nói cô chỉ còn sống được 6 đến 12 tháng. Nhưng sau khi xét nghiệm gen và bắt đầu dùng thuốc nhắm trúng đích, cô đã vượt qua năm thứ năm sống sót - và vẫn tiếp tục điều trị ổn định.

“Tôi đã cầu nguyện được sống đến khi con tốt nghiệp trung học”, cô nói. “Giờ tôi đã chứng kiến hai đứa ra trường. Tôi cần sống tiếp để chờ đứa út”.

Phillips hiện là đồng sáng lập tổ chức Young Lung Cancer Initiative, với mục tiêu nâng cao nhận thức cộng đồng rằng ung thư phổi không còn là “bệnh của người hút thuốc” nữa.

“Đây không còn là ung thư phổi kiểu ông bà ta từng biết”, cô khẳng định.

Hồng Nhung