Đầu tư vào R&D để củng cố vị thế ngành điện tử trong chuỗi giá trị

Thách thức lớn từ chính sách thuế quan

Chia sẻ tại Diễn đàn Công nghiệp sản xuất M-TALKS 2025 với chủ đề “Đổi mới tương lai ngành sản xuất điện tử Việt Nam: Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), tự động hóa và hội nhập chuỗi cung ứng toàn cầu”, diễn ra sáng 2/7, Giám đốc Thương mại RX Tradex Việt Nam Trần Hồng Quân cho biết: Trong bối cảnh địa chính trị và công nghệ toàn cầu biến động, Việt Nam đang từng bước chuyển mình từ “công xưởng sản xuất” trở thành trung tâm sáng tạo công nghệ cao của khu vực.

Hiện, Việt Nam đứng thứ 5 thế giới về xuất khẩu điện tử, máy tính và linh kiện, đứng thứ 2 thế giới về xuất khẩu điện thoại và linh kiện. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu điện tử đạt 134,5 tỷ USD.

5 tháng đầu năm nay, xuất khẩu ngành điện tử tăng trưởng mạnh, đạt 60,8 tỷ USD, tăng 39% so cùng kỳ, giữ vững vị thế ngành mũi nhọn trong cơ cấu xuất khẩu của cả nước.

Tuy vậy, ngành điện tử Việt đang gặp phải những thách thức. Đó là 100% giá trị xuất khẩu điện thoại từ các doanh nghiệp FDI, 80% linh kiện điện thoại phải nhập khẩu, hơn 90% nhà cung ứng cấp 1 đều là doanh nghiệp nước ngoài. R&D trong doanh nghiệp còn hạn chế, chủ yếu đóng vai trò lắp ráp.

Không chỉ vậy, ngành điện tử Việt Nam đang phải đối mặt với thách thức lớn từ chính sách thuế quan của Hoa Kỳ, đặc biệt là sự gia tăng chi phí và nguy cơ mất thị phần tại thị trường lớn nhất.

Ủy viên Ban chấp hành Hiệp hội Doanh nghiệp điện tử Việt Nam (VEIA) Đỗ Thị Thúy Hương phân tích: Hoa Kỳ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, chiếm khoảng 29% tổng kim ngạch xuất khẩu. Trong đó, ngành điện tử có tỷ trọng xuất khẩu sang nước này lên tới hơn 40% trong một số phân khúc. Trung Quốc là nguồn cung nguyên liệu lớn nhất, chiếm tới 80% linh kiện và nguyên liệu cho ngành điện tử Việt Nam.

Riêng năm 2024, xuất khẩu máy và thiết bị điện tử, thu âm của Việt Nam sang Hoa Kỳ đạt 41,7 tỷ USD, chiếm 34,9% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ.

Bà Hương nhìn nhận, thuế quan cao từ Hoa Kỳ có thể làm tăng chi phí sản xuất của các doanh nghiệp Việt Nam. Giá nguyên liệu tăng, chi phí sản xuất cũng tăng, ảnh hưởng đến lợi nhuận và khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp.

Mặt khác, thuế quan có thể làm tăng chi phí logistics do các doanh nghiệp phải tìm kiếm nguồn cung thay thế, hoặc thay đổi tuyến đường vận chuyển để tránh thuế. Điều này có thể dẫn đến thời gian vận chuyển dài hơn và chi phí vận chuyển cao hơn.

Chủ động kịch bản ứng phó

Theo giới phân tích, bối cảnh hiện nay cũng là cơ hội để Việt Nam tái cấu trúc chuỗi cung ứng, đẩy mạnh chuyển đổi số và mở rộng thị trường thông qua các hiệp định thương mại tự do (FTA) và thương mại điện tử xuyên biên giới.

Để thích ứng với chính sách thuế quan của Hoa Kỳ, bà Đỗ Thị Thúy Hương khuyến nghị, một mặt, các doanh nghiệp cần tận dụng tối đa thời gian hoãn thuế với mức thuế nhập khẩu 10% hiện tại đến 8/7/2025, để đẩy mạnh xuất khẩu, đặc biệt là với các đơn hàng đã ký kết cho thị trường Hoa Kỳ. Ưu tiên giao hàng sớm để tránh rủi ro khi thuế quan có thể tăng lên.

Các doanh nghiệp cũng cần tăng cường đàm phán hợp đồng ngắn hạn, thương thảo với đối tác Hoa Kỳ để ký thêm các hợp đồng giao hàng trong 60 – 90 ngày tới, tận dụng giai đoạn thuế thấp; tìm kiếm các giải pháp vận chuyển tiết kiệm như hợp tác với các hãng tàu lớn hoặc sử dụng cảng trung chuyển chi phí thấp để giảm áp lực chi phí trong trường hợp thuế tăng.

Song song, các doanh nghiệp cần chuẩn bị kịch bản ứng phó với các mức thuế, bằng cách lập kế hoạch tài chính dự phòng, tính toán chi phí tác động của các kịch bản thuế 10%, 20%, 46% hoặc cao hơn để chuẩn bị nguồn vốn dự phòng, tái cơ cấu chi phí hoặc đàm phán vay vốn với lãi suất ưu đãi; giữ mối liên hệ chặt chẽ với Bộ Công Thương, các hiệp hội ngành hàng để nắm bắt thông tin, chính sách, tham gia các chương trình xúc tiến thương mại.

Cùng với đó, các doanh nghiệp cần đa dạng thị trường xuất khẩu, tận dụng 17 FTA mà Việt Nam đã ký với gần 70 nền kinh tế, để giảm phụ thuộc vào thị trường Hoa Kỳ. Nghiên cứu các thị trường tiềm năng như Ấn Độ, Trung Đông hoặc châu Phi; đầu tư vào nghiên cứu thị trường và xây dựng thương hiệu tại các thị trường mới.

Giải pháp quan trọng nữa là các doanh nghiệp cũng cần tái cơ cấu sản xuất và nâng cao giá trị gia tăng. Theo đó, cần đầu tư vào công nghệ và sản phẩm xanh, chuyển đổi sản xuất theo hướng bền vững như sử dụng năng lượng tái tạo, vật liệu thân thiện môi trường để đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe của Hoa Kỳ và các thị trường phát triển; điều này cũng sẽ giúp tăng khả năng cạnh tranh nếu Hoa Kỳ áp thêm rào cản phi thuế quan.

Ngoài ra, các doanh nghiệp cần đẩy mạnh sản xuất các mặt hàng có giá trị gia tăng cao như linh kiện bán dẫn, sản phẩm AI, hoặc thiết bị y tế, vốn nằm trong ưu tiên hợp tác của Hoa Kỳ với Việt Nam. Đồng thời, cần chuẩn bị cho các rủi ro phi thuế quan, bằng cách tuân thủ quy định xuất xứ, tăng cường bảo vệ sở hữu trí tuệ, bảo đảm sản phẩm không vi phạm bản quyền hoặc bằng sáng chế…

Việt Nam vẫn đang trong quá trình đàm phán thuế quan với Hoa Kỳ. Bà Đỗ Thị Thúy Hương cho rằng, dù kết quả đàm phán ra sao, Việt Nam cần đẩy mạnh cải cách nội tại, bao gồm đầu tư vào R&D, đào tạo nhân lực kỹ năng cao, đa dạng hóa chuỗi cung ứng.

“Với sự phối hợp giữa Chính phủ và doanh nghiệp, cùng các giải pháp đồng bộ như đa dạng hóa chuỗi cung ứng, đầu tư vào R&D, nâng cao năng lực cạnh tranh, ngành điện tử Việt Nam có thể vượt qua khó khăn và củng cố vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu”, Ủy viên Ban chấp hành Hiệp hội Doanh nghiệp điện tử Việt Nam nhận định.

Đan Thanh