Văn học Việt Nam đương đại xuất hiện nhiều khuynh hướng mới

Sáng 27/6 đã diễn ra hội thảo “Nhìn lại sự vận động, phát triển của văn học, nghệ thuật Việt Nam 50 năm sau ngày đất nước thống nhất (30/4/1975 - 30/4/2025)”. Hội thảo do Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) tổ chức.

Theo nhà văn Bùi Việt Thắng, trên tổng thể, có nhiều khuynh hướng xuất hiện và song song tồn tại. Tuy nhiên, nổi bật là hai khuynh hướng chính. Trong đó, khuynh hướng nhận thức lại thực tại đề cập đến các vấn đề có ý nghĩa triết học, văn hóa, đạo đức, tâm lý, lịch sử, chiến tranh. Các nhà văn theo khuynh hướng này đem đến cái nhìn mới lạ về đời sống xã hội và con người theo tinh thần của chủ nghĩa hiện sinh, phi lý.

Nhiều tác phẩm đã thành công như: Mùa lá rụng trong vườn (Ma Văn Kháng), Nỗi buồn chiến tranh (Bảo Ninh), Mảnh đất lắm người nhiều ma (Nguyễn Khắc Trường), Bến không chồng (Dương Hướng), Hồ Quý Ly (Nguyễn Xuân Khánh), Truyền thuyết về Quán Tiên (Xuân Thiều)…

Khuynh hướng tiếp cận thế giới tâm linh xuất hiện thời kỳ này do ảnh hưởng của tôn giáo đến văn hóa, văn học ngày càng rõ nét, kích thích mạnh mẽ cảm hứng sáng tác của nhiều nhà văn. Nhà văn Bùi Việt Thắng cho rằng “do đời sống tâm linh của người Việt được bảo chứng trong con số hơn 8.000 lễ hội một năm, gắn chủ yếu với tinh thần và đức tin Phật giáo'.

Văn học đương đại đã cung cấp những bằng chứng thực tiễn xác thực về khuynh hướng sáng tác này qua các tác phẩm: Trăm năm thoáng chốc (Vũ Huy Anh), Cõi người rung chuông tận thế (Hồ Anh Thái), Không và Sắc (Bùi Anh Tần), Mưa đỏ (Chu Lai)…

cùng với các khuynh hướng trên, chủ nghĩa hậu hiện đại như một khuynh hướng sáng tác mới mẻ và quan trọng trên văn đàn đương đại buộc các nhà văn phải “tiếp biến”. Đây cũng là khẳng định của Viện trưởng Viện Nhân học Văn hóa, PGS.TS. Đỗ Lai Thúy, khi xem khuynh hướng hậu hiện đại đang ngày càng mở rộng do phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin với sự xuất hiện những cây bút khao khát đổi mới, có kỹ năng công nghệ. Đây là cơ hội để các nhà văn tiến kịp thế giới, dung hòa các khuynh hướng, khẳng định sự vận động của văn học và nghệ thuật hiện nay.

Hội thảo “Nhìn lại sự vận động, phát triển của văn học, nghệ thuật Việt Nam 50 năm sau ngày đất nước thống nhất (30/4/1975 - 30/4/2025)” nhận được 33 tham luận cùng các ý kiến đã tập trung đánh giá sự phát triển văn học, nghệ thuật Việt Nam 50 năm qua, chỉ ra những đặc điểm nổi bật của các giai đoạn phát triển; phân tích nguyên nhân của những thành tựu và hạn chế trong xây dựng và phát triển nền văn học, nghệ thuật nước nhà.

Hội thảo cũng đề xuất các giải pháp hữu hiệu để xây dựng và phát triển văn học, nghệ thuật Việt Nam thực sự là một thành tố quan trọng của nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đóng góp xứng đáng vào công cuộc đổi mới và xây dựng đất nước.

Phát biểu đề dẫn, Tổng biên tập Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật Hoàng Hà cho biết, 50 năm qua, văn học, nghệ thuật Việt Nam tiếp tục mạch nguồn truyền thống cách mạng, bám sát thực tiễn và hơi thở cuộc sống, thể hiện khát vọng chân, thiện, mỹ, góp phần bồi đắp tâm hồn, tư tưởng, tình cảm và khí phách con người Việt Nam.

Từ chỗ tập trung phản ánh tinh thần cộng đồng, hào khí dân tộc trong hai cuộc kháng chiến thần thánh, giai đoạn 1975 - 1985, văn học, nghệ thuật đi sâu vào phản ánh thực tiễn cuộc sống hòa bình, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; đồng thời, cũng đã xuất hiện các tác phẩm phản ánh sắc thái cá nhân, những trăn trở về bất cập, trì trệ của cơ chế quan liêu bao cấp, lóe sáng những đòi hỏi đổi thay của “đêm trước đổi mới”, tuy nhiên, những tác phẩm này còn ít.

Từ năm 1986 đến nay, bầu không khí dân chủ của công cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng đã thực sự khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi để văn nghệ sĩ cống hiến, đa dạng phong cách biểu đạt. "Văn học, nghệ thuật phản ánh phong phú muôn mặt cuộc sống, kể cả những vấn đề hậu chiến cũng được phản ánh với những cái nhìn mới, đi sâu vào thân phận, bi kịch cá nhân, qua đó đề cao những giá trị cốt lõi: nhân bản, yêu nước, khoan dung, vị tha…”, TS. Hoàng Hà thông tin.

Hương Sen