Dự án Luật Tương trợ tư pháp về dân sự: Bảo đảm tối đa quyền và lợi ích của người dân, doanh nghiệp
Thảo luận về dự án Luật Tương trợ tư pháp về dân sự, một số đại biểu Quốc hội đề nghị, cần nghiên cứu sửa đổi các quy định về việc tiếp nhận và thực hiện yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự; thực hiện tương trợ trên môi trường điện tử; nguyên tắc thực hiện… để bảo đảm tối đa quyền và lợi ích của người dân, doanh nghiệp.
Quy định “cứng” về trả lại hồ sơ có thể gây tốn kém và mất thời gian
Luật Tương trợ tư pháp về dân sự là một trong 4 luật được tách ra từ Luật Tương trợ tư pháp năm 2007 để hoàn thiện pháp luật tương trợ tư pháp về dân sự theo hướng hiện đại, khả thi, hỗ trợ quy trình giải quyết các vụ việc dân sự (theo nghĩa rộng) và vụ án hành chính có yếu tố nước ngoài được nhanh chóng, chính xác, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các đối tượng có liên quan; thúc đẩy và nâng cao hiệu quả của hợp tác quốc tế trong lĩnh vực tư pháp của nước ta...
Để thực hiện được mục tiêu đã đề ra, quy định về nguyên tắc thực hiện tương trợ tư pháp về dân sự đã được sửa đổi, bổ sung tại dự thảo Luật để phù hợp với bản chất của việc điều chỉnh các quan hệ dân sự mang tính chất “tư”, khác với lĩnh vực hình sự mang tính chất “công”. Cụ thể, tại Điều 6 của dự thảo Luật đã bổ sung quy định thực hiện tương trợ tư pháp phải bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan; không quy định trực tiếp về nguyên tắc “có đi có lại”…
Theo Tờ trình của Chính phủ, dự thảo Luật không quy định trực tiếp và chặt chẽ về nguyên tắc “có đi có lại” mà tiếp cận linh hoạt hơn bằng việc bổ sung trường hợp có thể từ chối thực hiện tương trợ tư pháp của nước ngoài, khi có căn cứ cho rằng nước đó không hợp tác thực hiện tương trợ tư pháp của Việt Nam (điểm a khoản 2 Điều 25).
Về vấn đề này, ĐBQH Nguyễn Minh Tâm (Quảng Bình) phân tích, "có đi có lại" là một nguyên tắc cơ bản trong quan hệ quốc tế. Hơn nữa, việc luật hóa nguyên tắc này ở Điều 6 của dự thảo Luật mới có cơ sở để từ chối thực hiện tương trợ tư pháp của nước ngoài, khi có căn cứ cho rằng nước đó không hợp tác thực hiện tương trợ tư pháp của Việt Nam như quy định tại khoản 2, Điều 25. Do đó, đại biểu đề nghị, Ban soạn thảo nghiên cứu bổ sung nguyên tắc “có đi có lại” vào Điều 6 của dự thảo Luật.
Để bảo đảm quyền, lợi ích của người dân, doanh nghiệp, các đại biểu Quốc hội cũng quan tâm cho ý kiến đối với quy định về việc tiếp nhận và thực hiện yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự của Việt Nam (Điều 18).
Theo quy định tại khoản 2, Điều 18 của dự thảo Luật thì Bộ Tư pháp sẽ tiếp nhận hồ sơ tương trợ tư pháp về dân sự vào sổ quản lý, kiểm tra tính hợp lý của hồ sơ và thực hiện chuyển cho cơ quan có thẩm quyền của nước ngoài theo quy định của điều ước quốc tế mà Việt Nam và nước ngoài đã ký kết hoặc thông qua kênh ngoại giao, nếu hồ sơ hợp lệ. Và, Bộ Tư pháp cũng sẽ trả lại hồ sơ cho cơ quan, người có thẩm quyền yêu cầu trong trường hợp hồ sơ không đầy đủ theo quy định tại Điều 16 của dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về dân sự, hoặc không đáp ứng về thời gian thực hiện theo quy định của điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên hoặc quy định của nước được yêu cầu.
Với quy định “trả lại hồ sơ cho cơ quan, người có thẩm quyền yêu cầu trong trường hợp hồ sơ không hợp lệ, đầy đủ” tại Điều 18, đại biểu Nguyễn Minh Tâm cho là chưa phù hợp và có phần quá cứng nhắc, dễ dẫn đến trường hợp hồ sơ trả đi, trả lại nhiều lần, gây tốn kém về chi phí và mất thời gian.
Cho rằng “điều này cũng có thể ảnh hưởng đến thời hiệu trong giải quyết vụ án dân sự”, đại biểu đề nghị, Ban soạn thảo cân nhắc nghiên cứu chỉnh sửa điểm b khoản 2 của Điều 18 theo hướng trong trường hợp hồ sơ không đầy đủ thì yêu cầu cơ quan, người có thẩm quyền yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự bổ sung, hoàn thiện hồ sơ trong một khoảng thời gian nhất định. Quá thời gian đó mà không bổ sung hoàn thiện hồ sơ sẽ trả hồ sơ.
Ngoài ra, ĐBQH Nguyễn Tâm Hùng (Bà Rịa - Vũng Tàu) đề nghị, Ban soạn thảo xem xét quy định rõ lộ trình áp dụng thực hiện tương trợ trên nền tảng số, đồng thời xác định rõ giá trị pháp lý của tài liệu điện tử được xác thực bằng chữ ký số chuyên dùng công vụ. Bởi, tại dự thảo Luật chưa quy định rõ về lộ trình, phương thức xác thực, thời điểm có giá trị pháp lý và cơ chế chia sẻ dữ liệu liên ngành. Trong khi đó, việc chuyển giao hồ sơ giấy hiện nay rất mất thời gian, đặc biệt với các quốc gia châu Âu đòi hỏi tính bảo mật và chứng cứ số hóa cao.
Tiếp cận linh hoạt hơn nhưng vẫn giữ quyền của Việt Nam trong thực hiện tương trợ tư pháp
Giải trình, làm rõ về đề nghị bổ sung nguyên tắc “có đi có lại” tại Điều 6 của dự thảo Luật, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh cho biết, dự thảo Luật không quy định trực tiếp và chặt chẽ về nguyên tắc “có đi có lại” mà tiếp cận linh hoạt hơn. Tại điểm a, khoản 2, Điều 25 của dự thảo Luật đã bổ sung trường hợp có thể từ chối yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự của nước ngoài khi có căn cứ cho thấy nước đó không hợp tác thực hiện yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự của Việt Nam.
Bộ trưởng nhấn mạnh, quy định này tạo cơ sở pháp lý cho cơ quan có thẩm quyền có thể tùy trường hợp cụ thể để xem xét và quyết định việc “có đi có lại” trong thực hiện tương trợ tư pháp với phía nước ngoài, với mục đích bảo đảm tối đa quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, doanh nghiệp trong các vụ việc dân sự, cũng như mở rộng hợp tác quốc tế trong lĩnh vực này. “Đây cũng là điểm mới của dự thảo Luật so với quy định của Luật Tương trợ tư pháp hiện hành”, Bộ trưởng khẳng định.
Về việc trả lại hồ sơ yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự, Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh cho biết, thực hiện yêu cầu đổi mới tư duy xây dựng pháp luật, nên dự thảo Luật chỉ quy định những vấn đề khung, những vấn đề mang tính nguyên tắc thuộc thẩm quyền của Quốc hội, không quy định cụ thể về thời hạn, trình tự thực hiện. Chính phủ sẽ quy định chi tiết về quy trình, hồ sơ hợp lệ… pháp luật về tương trợ tư pháp về dân sự hiện hành cũng quy định về trả hồ sơ khi chưa hợp lệ.
Đồng thời, Bộ trưởng cũng nêu thực tiễn, đối với hồ sơ có sai sót nhưng có thể hoàn thiện, bổ sung được, Bộ Tư pháp đã liên hệ trực tiếp với cơ quan gửi hồ sơ để khắc phục mà không trả lại trong thời gian qua. “Chỉ những hồ sơ mà sau khi đã đề nghị các cơ quan gửi hồ sơ khắc phục mà vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu mới trả hồ sơ để hoàn thiện thêm”, Bộ trưởng nói.
Đối với lo ngại của đại biểu về việc tăng chi phí khi hồ sơ bị trả lại do không đáp ứng được yêu cầu về thời gian thực hiện, Bộ trưởng nêu rõ, dù biết hậu quả của việc này là nước được yêu cầu tương trợ tư pháp sẽ trả lại hồ sơ gây tốn kém chi phí, nguồn lực, nhưng Bộ Tư pháp, Bộ Ngoại giao sẽ thực hiện thủ tục hành chính nội bộ để xử lý và chuyển hồ sơ. “Trong Nghị định hướng dẫn thi hành sẽ quy định chi tiết về nội dung này trên cơ sở tiếp thu ý kiến của đại biểu”, Bộ trưởng nêu rõ.
Về thực hiện yêu cầu tương trợ tư pháp trên môi trường điện tử, Bộ trưởng Bộ Tư pháp cho biết, bên cạnh quy định điều chỉnh trực tiếp với nội dung này tại Điều 33, thì tại Điều 12 của dự thảo Luật cũng quy định “hệ thống thông tin tương trợ tư pháp về dân sự được xây dựng, hoàn thiện và vận hành để bảo đảm xử lý, lưu trữ thông tin tương trợ tư pháp về dân sự trên môi trường điện tử; và giao Chính phủ hướng dẫn thi hành”.
“Nội dung này cần có thời gian vì cần bảo đảm nguồn lực triển khai, khảo sát, báo cáo. Do đó, Chính phủ sẽ tiếp thu, hướng dẫn nội dung này sau khi Luật có hiệu lực thi hành để bảo đảm tính khả thi và hiệu quả hoạt động của hệ thống”, Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh nhấn mạnh.