Hội nghị Thượng đỉnh EU:Sứ mệnh hồi sinh thị trường chung để tự cường

Hôm nay, 26/6, các nhà lãnh đạo 27 nước thành viên Liên minh châu Âu (EU) nhóm họp tại Brussels trong khuôn khổ Hội nghị Thượng đỉnh kéo dài 2 ngày, với một trong những chủ đề trọng tâm là “thách thức quốc tế và các ưu tiên kinh tế nội khối, bao gồm nhiệm vụ củng cố thị trường chung” - theo nội dung thư mời chính thức của Chủ tịch Hội đồng châu Âu António Costa.

Cuộc họp được tổ chức trong bối cảnh EU vừa công bố chiến lược mới nhằm tháo gỡ các rào cản đang cản trở dòng chảy hàng hóa, lao động, dịch vụ và vốn - bốn trụ cột của thị trường chung EU. Hơn 30 năm kể từ khi thị trường chung được thiết lập, Liên minh châu Âu (EU) dường như vẫn chưa thể xóa bỏ hàng trăm rào cản nội khối.

Những bất cập kéo dài

Được thiết lập từ năm 1993 sau nhiều thập kỷ phát triển ý tưởng về hội nhập, thị trường chung được kỳ vọng sẽ đưa châu Âu trở thành một không gian thống nhất về kinh tế, tạo điều kiện cho hơn 450 triệu người tiêu dùng tiếp cận hàng hóa và dịch vụ xuyên biên giới một cách thuận tiện, thế nhưng, thực tế ba thập kỷ qua cho thấy mô hình này vẫn chưa vận hành như kỳ vọng; thị trường chung luôn bị cản trở bởi lợi ích quốc gia và sự e dè trong việc trao quyền cho Brussels.

Trải nghiệm thực tế của tập đoàn tái chế đa quốc gia Umicore tại Bỉ cho thấy, thị trường chung châu Âu đang vận hành như một mạng lưới chắp vá hơn là một không gian thống nhất; chẳng hạn, để vận chuyển rác thải điện tử từ nhiều quốc gia thành viên về nhà máy tại Antwerp, Umicore phải đối mặt với các thủ tục hành chính rườm rà, từ việc phải gửi fax ở nước này đến việc yêu cầu chữ ký phải bằng mực xanh ở nước khác.

Tình trạng phân mảnh này khiến không ít chuyên gia cho rằng thị trường chung EU đang hoạt động như một “liên minh lỏng lẻo” trong đó lợi ích quốc gia tiếp tục lấn át mục tiêu hội nhập. Theo ông Bart Sap: “Có rất nhiều tranh luận về thuế quan với các quốc gia khác, nhưng ngay bên trong EU, chúng ta cũng đang gặp những mâu thuẫn lớn không kém”.

Hàng trăm rào cản hiện hữu

Báo cáo từ Diễn đàn Doanh nghiệp châu Âu (ERT) công bố đầu năm 2024 cho thấy, có hơn 100 rào cản trong thị trường chung, từ băng tần viễn thông, cách diễn giải luật hải quan không nhất quán, đến tiêu chuẩn xây dựng và quy định ngành y tế khác biệt giữa các nước.

“Ai cũng đồng ý trên giấy tờ, nhưng khi vào chi tiết, mỗi nước lại có lý do để bảo vệ thị trường của mình”, ông Bart Sap khẳng định.

Công ty ASML, nhà cung ứng thiết bị sản xuất chip ở Hà Lanphản ánh, chỉ riêng việc đưa một nhân viên từ nước này sang nước khác trong khối cũng cần điền hàng trăm dữ liệu, với quy định trình nộp hồ sơ khác nhau: Pháp yêu cầu khai trực tuyến, Ireland lại yêu cầu gửi email đính kèm tệp Word.

Ngay cả những điều tưởng chừng đơn giản như dán nhãn sản phẩm cũng tạo ra xung đột. Pháp bị Ủy ban châu Âu cảnh cáo hai lần vì bắt buộc mọi bao bì phải in biểu tượng tái chế Triman (để chỉ ra rằng bao bì phải được phân loại để tái chế) - khiến các hãng phải tách riêng dây chuyền sản xuất chỉ để phục vụ thị trường Pháp. Tổng chi phí điều chỉnh nhãn mác, sửa hợp đồng và tiêu hủy hàng tồn có thể lên đến 13.000 euro cho mỗi loại sản phẩm - nhân lên hàng triệu euro khi tính toàn bộ danh mục hàng hóa.

Tình trạng không đồng bộ còn khiến các doanh nghiệp nhỏ và vừa - vốn là xương sống của kinh tế EU - bị đẩy ra bên lề.

“Cạnh tranh và thị trường chung là hai mặt của một đồng xu”, bà Rebecca Christie, chuyên gia tại Viện Bruegel nhận định. “Nếu doanh nghiệp châu Âu muốn cạnh tranh toàn cầu, họ phải tận dụng được lợi thế nội khối. Tôi thấy không thể cạnh tranh được nếu không có một thị trường chung hiệu quả”.

Động lực từ bên ngoài

Với EU, thị trường chung giờ đây không chỉ là một vấn đề kỹ thuật mà còn là tài sản chiến lược giúp bảo vệ nền công nghiệp đang suy yếu. Từ năm 2000 đến nay, thu nhập bình quân đầu người tại Mỹ tăng gần gấp đôi so với EU. EU cũng tụt hậu trong công nghệ khi chỉ có 4/50 công ty công nghệ lớn nhất toàn cầu đến từ trong khối.

Trong bức thư gửi lãnh đạo các nước, Chủ tịch Hội đồng châu Âu António Costa mô tả thị trường chung là “nền tảng của năng lực cạnh tranh châu Âu và một tài sản địa chính trị thiết yếu”. Ông kêu gọi các nước thành viên “mạnh dạn hơn trong việc thúc đẩy hội nhập sâu sắc và dỡ bỏ những rào cản nội khối còn tồn tại”.

Các yếu tố bên ngoài đang buộc EU phải hành động quyết liệt. Cuộc xung đột ở Ukraine, bất ổn leo thang nhanh chóng ở Trung Đông, xu hướng bảo hộ mậu dịch tại Mỹ và Trung Quốc, cùng sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân túy đang làm xói mòn sức mạnh mềm của châu Âu. “Trật tự thương mại quốc tế đang hỗn loạn, thị trường Mỹ ngày càng khép kín, chúng ta cần cải thiện thị trường chung để bù đắp các yếu tố ngoại cảnh”, một nhà ngoại giao cấp cao EU nhận định.

Chính vì thế, Ủy ban châu Âu (EC) đã công bố chiến lược thị trường chung mới hồi tháng 5, do Ủy viên phụ trách công nghiệp Stéphane Séjourné khởi xướng. Chiến lược này được kỳ vọng là công cụ khởi động “làn sóng hội nhập thứ hai”, sau giai đoạn đầu thành công dưới thời cựu Chủ tịch Hội đồng châu Âu Jacques Delors những năm 1980 - 1990.

Ông Séjourné nhấn mạnh: “Thị trường chung là điều mà chúng ta có thể kiểm soát hoàn toàn. Không giống như thương mại xuyên Đại Tây Dương, ở đây, chúng ta có thể chủ động hành động”.

Hướng tới cải cách thực chất

Chiến lược mới của Hội đồng châu Âu - dựa trên khuyến nghị từ hai cựu Thủ tướng Italy Mario Draghi và Enrico Letta - tập trung vào việc tháo gỡ rào cản phi thuế, thúc đẩy hài hòa quy định về môi trường, tiêu dùng, bao bì, đơn giản hóa việc công nhận bằng cấp và tăng cường giám sát thực thi tại các quốc gia thành viên.

Ông Draghi cảnh báo nếu EU không tăng cường năng lực cạnh tranh, khối này sẽ rơi vào “một cái chết chậm”. Trong khi đó, ông Letta nhấn mạnh: “Chúng ta đang phải trả giá quá đắt cho tình trạng phân mảnh, và rõ ràng là cần phải chấm dứt tình trạng đó”.

Tuy nhiên, phản ứng từ các nước thành viên vẫn còn dè dặt; một nhà ngoại giao EU cho biết: “Chúng tôi kỳ vọng nhiều hơn, khi đàm phán bắt đầu, các đề xuất rất dễ bị làm loãng”.

Hội đồng châu Âu dự kiến sẽ đề xuất khuôn khổ pháp lý đơn giản mới áp dụng từ năm sau - được gọi là “chế độ thứ 28” - cho phép các startup chọn đăng ký theo luật chung EU thay vì 27 bộ luật quốc gia. Dẫu vậy, Liên đoàn Công đoàn châu Âu (ETUC) cảnh báo điều này cũng nguy cơ làm xói mòn quyền lợi người lao động. Tổng Thư ký Esther Lynch nói: “Chúng tôi không muốn người lao động làm cùng công việc nhưng có quyền lợi khác nhau; điều đó không đơn giản mà còn phức tạp thêm”.

Thời điểm then chốt

“Đã qua rồi thời của những bài phát biểu và những lời kêu gọi. Giờ là lúc hành động”, Bộ trưởng Công nghiệp Đan Mạch Morten Bødskov khẳng định. Ông nhấn mạnh rằng nếu EU không sớm hành động, các thay đổi cấu trúc toàn cầu sẽ khiến châu Âu tụt hậu.

Với ông Bart Sap, Giám đốc Umicore, đây không chỉ là vấn đề thủ tục hay chi phí. “Đây là chuyện về tương lai châu Âu và các thế hệ tiếp theo. Tôi tin vào các giá trị châu Âu và dự án châu Âu. Chúng ta cần suy nghĩ nghiêm túc xem mình muốn gì cho những thế hệ ấy”.

Trong bối cảnh toàn cầu đang dịch chuyển nhanh chóng, châu Âu đang đứng trước một ngã rẽ quan trọng: hoặc đẩy mạnh hội nhập nội khối để tự cường, hoặc tiếp tục bị phân tán và suy yếu. Quyết định nằm trong tay các chính phủ thành viên - và thời gian thì không còn nhiều.

Hồng Nhung