Tinh hoa văn hóa ẩm thực Hrê mời gọi khách du lịch
Tri thức bản địa về ẩm thực của người Hrê không chỉ là di sản được gìn giữ qua nhiều thế hệ mà còn mở ra những trải nghiệm du lịch độc đáo, mời gọi du khách khám phá bản làng vùng núi Quảng Ngãi.
Tri thức ẩm thực từ ngàn đời
Cộng đồng người Hrê ở Quảng Ngãi chiếm đa số trong các tỉnh, thành phố cả nước. Chính tại đây, họ đã đúc kết và gìn giữ một hệ thống tri thức ẩm thực vô cùng phong phú, phản ánh sâu sắc mối quan hệ hài hòa giữa con người và tự nhiên, mang đậm dấu ấn tinh túy của văn hóa Hrê.
ThS. Nguyễn Thị Hạnh, Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam nhận định: người Hrê sở hữu tri thức sâu sắc về việc trồng rừng, khai thác rừng và sử dụng các sản vật từ rừng, từ đó tạo nên sự đa dạng và phong phú đáng kinh ngạc trong cách chế biến món ăn. Điều đặc biệt là thói quen ăn uống của đồng bào, dù giản dị trong đời sống hàng ngày, lại trở nên vô cùng trang trọng và cầu kỳ trong các dịp Tết cũng như các lễ lớn của gia đình và cộng đồng.
Sự tinh tế trong ẩm thực Hrê được thể hiện rõ nét qua các món ăn mang hương vị đặc trưng của núi rừng, điển hình như cá niên (hay liêng) sông Liêng nướng; thịt trâu nướng xiên tre, nướng cùng lá lốt, hay "thịt trâu nướng xà bần", mỗi cách chế biến mang nét độc đáo riêng.
Đặc biệt, trong các dịp lễ, Tết truyền thống, ẩm thực Hrê càng thể hiện rõ bản sắc: thịt gác bếp, thịt sấy khô; bánh tét, bánh ú, bánh lá dong (nhân chay), bánh nổ (bánh đập) làm từ gạo nếp, đường, gừng... Không chỉ dừng lại ở món ăn, nổi tiếng khắp vùng cao Quảng Ngãi, rượu cần của người Hrê cho đến ngày nay vẫn giữ vị trí quan trọng trong lễ, Tết và các sự kiện cộng đồng.
Người Hrê còn thể hiện sự tinh túy trong tri thức bản địa qua việc tận dụng các loại cây chế biến thành những món ăn bồi bổ sức khỏe, chữa bệnh. Đây là minh chứng về y học dân gian cổ truyền và sự hiểu biết sâu sắc về hệ thực vật quanh mình của đồng bào.
Những món ăn không đơn thuần là sự kết hợp của nguyên liệu và gia vị mà còn chứa đựng những giá trị văn hóa sâu sắc: từ câu chuyện về nguồn gốc nguyên liệu (thu hoạch từ rừng, sông suối), cách chế biến (được truyền từ đời này sang đời khác) đến ý nghĩa tinh thần ẩn chứa trong từng món ăn. Việc gìn giữ những phong tục truyền thống như lễ ăn lúa mới, cúng lúa mới, lễ trưởng thành... cũng góp phần bảo tồn tri thức ẩm thực, thể hiện sự trân trọng đối với thành quả lao động và nguồn gốc tổ tiên.
Qua thời gian, dù văn hóa ẩm thực truyền thống của người Hrê đang có sự giao lưu, tiếp biến và thay đổi mạnh mẽ về gia vị, nguyên liệu và cách chế biến để phù hợp với cuộc sống hiện đại, nhưng những giá trị và phong tục tốt đẹp vẫn được trân trọng gìn giữ, trở thành sợi dây kết nối thế hệ.
Tăng trải nghiệm văn hóa, du lịch
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự cạnh tranh ngày càng gay gắt của ngành du lịch, việc bảo tồn và phát huy tri thức bản địa là một nhu cầu tất yếu để phát triển văn hóa, xã hội và đặc biệt là du lịch bền vững. Theo ThS. Nguyễn Thị Hạnh, việc kết hợp tri thức bản địa với tri thức khoa học sẽ làm giàu thêm kho tàng tri thức dân gian của đồng bào các dân tộc thiểu số ở Việt Nam, tạo điểm tựa vững chắc cho sự phát triển của tri thức khoa học và làm phong phú tri thức địa phương.
Ẩm thực dân tộc Hrê, với các món ăn đặc trưng, ngày càng được chú trọng trong các hoạt động du lịch. Chúng đã trở thành một phần quan trọng trong trải nghiệm văn hóa và du lịch của du khách khi khám phá các khu vực miền núi nơi người Hrê sinh sống. Du khách không chỉ "ăn" mà còn "hiểu" về văn hóa, về đời sống, và về những giá trị tinh thần mà các món ăn mang lại.
Nhận thức rõ giá trị to lớn này, cơ quan chức năng đã và đang nỗ lực đưa ẩm thực Hrê vào bản đồ du lịch Quảng Ngãi. Mới đây, Không gian văn hóa ẩm thực Hrê được tổ chức trong khuôn khổ Tuần lễ Du lịch Quảng Ngãi năm 2025, chào mừng kỷ niệm 80 năm ngày Khởi nghĩa Ba Tơ và 50 năm ngày Giải phóng tỉnh Quảng Ngãi. Sự kiện này không chỉ giúp đa dạng hóa sản phẩm du lịch Quảng Ngãi mà còn thúc đẩy thị trường du lịch, tăng cường tương tác giữa các điểm đến lịch sử và văn hóa, từ đó góp phần phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội miền núi.
Việc khai thác văn hóa ẩm thực Hrê một cách bài bản, chuyên nghiệp sẽ góp phần xây dựng các sản phẩm du lịch chất lượng cao, hấp dẫn, thu hút du khách đến với miền núi Quảng Ngãi. Qua đó, chúng ta có thể giới thiệu một cách sâu sắc và chân thực về vẻ đẹp thiên nhiên hùng vĩ, sự phong phú của văn hóa, sự độc đáo của ẩm thực và lòng mến khách của con người Hrê. Điều này không chỉ tạo ra sinh kế bền vững cho cộng đồng địa phương mà còn góp phần quan trọng phát triển du lịch cộng đồng và du lịch nông thôn trên địa bàn tỉnh một cách hiệu quả và bền vững.
Du lịch toàn cầu đang dịch chuyển mạnh mẽ từ tham quan đơn thuần sang trải nghiệm, du lịch văn hóa và ẩm thực nổi lên như một yếu tố hấp dẫn. Trong bối cảnh đó, ẩm thực Hrê không chỉ là những món ăn ngon mà còn là cầu nối văn hóa, là câu chuyện về một dân tộc gắn bó với núi rừng. Phát huy giá trị này không chỉ là bảo tồn di sản mà còn là mở ra cánh cửa cho du lịch Quảng Ngãi vươn xa, đồng thời làm phong phú thêm bản đồ ẩm thực và du lịch Việt Nam.