Dự thảo Luật Tình trạng khẩn cấp: Cần bổ sung quy định cụ thể các trường hợp áp dụng tình trạng khẩn cấp
Cần tiếp tục rà soát, nghiên cứu để quy định cụ thể hơn về “các trường hợp áp dụng tình trạng khẩn cấp” ngay tại dự thảo Luật Tình trạng khẩn cấp, làm căn cứ pháp lý quan trọng để thực hiện thống nhất, bảo đảm tính khả thi của Luật.
Để cụ thể hóa các quy định về tình trạng khẩn cấp của Hiến pháp năm 1992, ngày 23/3/2000, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Pháp lệnh Tình trạng khẩn cấp với 4 chương, 22 điều. Đây là văn bản quy phạm pháp luật chuyên ngành duy nhất về lĩnh vực này cho đến nay.
Ngoài ra, các nội dung có liên quan đến tình trạng khẩn cấp còn được quy định tại nhiều luật, nhưng cơ bản các tình huống, tình trạng khẩn cấp ở các lĩnh vực khác (môi trường; năng lượng nguyên tử; thú y; lâm nghiệp; tài nguyên nước; tần số vô tuyến điện; viễn thông; hàng hải; trật tự, an toàn giao thông đường bộ; đê điều; phòng chống thiên tai...) đều chưa được quy định cụ thể, đầy đủ trong luật chuyên ngành hoặc chỉ được dẫn chiếu áp dụng quy định của pháp luật về tình trạng khẩn cấp.
Pháp lệnh này cũng không có điều khoản quy định về các trường hợp áp dụng tình trạng khẩn cấp (ngoài Điều 1 quy định chung về tình trạng khẩn cấp).
Do đó, việc ban hành Luật Tình trạng khẩn cấp là rất cần thiết, nhằm thể chế hóa đầy đủ các quan điểm của Đảng có liên quan trong thời gian gần đây, tiếp tục cụ thể hóa các quy định của Hiến pháp, khắc phục được những hạn chế bất cập trong việc thi hành chính sách, pháp luật về tình trạng khẩn cấp, nhằm bảo đảm tính thống nhất trong hệ thống pháp luật, tạo cơ sở pháp lý cao hơn trong quá trình thực hiện, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ, tình hình thực tiễn trong giai đoạn hiện nay.
Dự thảo Luật đang được trình Quốc hội có ba khái niệm liên quan đến tình trạng khẩn cấp là: khái niệm chung về “Tình trạng khẩn cấp”; khái niệm về “Tình trạng khẩn cấp về an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội” và khái niệm về “Tình trạng khẩn cấp về thảm họa lớn”.
Dự thảo cũng dành 4 điều luật riêng (các điều 13, 14, 15, 16) để quy định cụ thể về các biện pháp áp dụng trong từng tình trạng khẩn cấp: Khi có thảm họa lớn về thiên tai, ô nhiễm môi trường, sự cố bức xạ và hạt nhân; trong tình trạng khẩn cấp về dịch bệnh; trong tình trạng khẩn cấp về an ninh quốc gia và trật tự, an toàn xã hội và trong tình trạng khẩn cấp về quốc phòng. Việc quy định cụ thể các biện pháp được áp dụng này là cần thiết, tạo cơ sở pháp lý cao để thống nhất trong quá trình thực hiện luật.
Qua nghiên cứu cho thấy, việc ban bố, công bố tình trạng khẩn cấp từ khi ban hành Pháp lệnh Tình trạng khẩn cấp đến nay ở nước ta chưa thực hiện được do việc áp dụng Pháp lệnh này và các văn bản hướng dẫn thi hành Pháp lệnh (Nghị định số 74/2002/NĐ-CP, ngày 21/8/2002 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Pháp lệnh Tình trạng khẩn cấp khi có tình hình đe dọa nghiêm trọng an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội…) còn nhiều bất cập, chưa phân định được giữa tình trạng khẩn cấp, tình huống khẩn cấp, tình huống cấp bách, thảm họa lớn, thảm họa và đặc biệt là chưa có quy định cụ thể về các trường hợp áp dụng tình trạng khẩn cấp; trên thực tế, có thời điểm đã áp dụng các biện pháp như trong tình trạng khẩn cấp nhưng lại không ban bố tình trạng khẩn cấp (các biện pháp đã áp dụng trong thời gian diễn ra đại dịch Covid - 19 như: cách ly người, hạn chế đi lại, không tổ chức các hoạt động tập trung đông người…).
Tham khảo pháp luật một số nước, trong đó có Luật Tình trạng khẩn cấp của Liên bang Nga hiện hành có Điều 3 quy định về các trường hợp áp dụng tình trạng khẩn cấp.
Theo đó, tình trạng khẩn cấp chỉ được ban bố khi có những tình huống đe dọa trực tiếp đến tính mạng và sự an toàn của công dân hoặc trật tự hiến pháp của Liên bang Nga và không thể khắc phục được nếu không áp dụng các biện pháp khẩn cấp.
Những trường hợp như vậy bao gồm: Âm mưu dùng bạo lực nhằm thay đổi trật tự hiến pháp của Liên bang Nga, chiếm chính quyền, bạo loạn có vũ trang, bạo loạn có sự tham gia đông người, khủng bố, bao vây hoặc chiếm giữ các cơ sở đặc biệt quan trọng hoặc các địa bàn riêng lẻ, thành lập và hoạt động của các nhóm vũ trang bất hợp pháp, xung đột liên sắc tộc, dân tộc và khu vực kèm theo các hành động bạo lực, gây đe dọa trực tiếp đến tính mạng và sự an toàn của công dân, các hoạt động bình thường của chính quyền nhà nước và chính quyền địa phương.
Các thảm họa do thiên nhiên, kỹ thuật, môi trường gây ra, trong đó có dịch bệnh xuất hiện do các thảm họa, các hiện tượng thiên nhiên nguy hiểm, các thảm họa khác gây ra (hoặc có thể gây ra) thiệt hại về tính mạng, sức khỏe cho con người, thiệt hại về môi trường, thiệt hại lớn về vật chất và ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống của người dân đòi hỏi cần phải áp dụng các biện pháp cứu hộ, cứu nạn trên quy mô lớn và các công việc cấp bách khác.
Do đó, cần thiết phải tiếp tục rà soát, nghiên cứu để quy định cụ thể hơn về “các trường hợp áp dụng tình trạng khẩn cấp” ngay tại dự thảo Luật, làm căn cứ pháp lý quan trọng để thực hiện thống nhất, bảo đảm tính khả thi của Luật.