Tại sao các đồng minh của Iran đứng ngoài cuộc xung đột?
Hezbollah từ lâu đã được coi là tuyến phòng thủ đầu tiên của Iran trong trường hợp xảy ra chiến tranh với Israel. Nhưng kể từ khi Israel mở đợt tấn công dữ dội vào Iran và ngay cả sau khi Mỹ tham gia vào cuộc xung bằng các cuộc tấn công hôm 22/6, nhóm chiến binh Lebanon này vẫn tránh xa cuộc chiến. Một mạng lưới lực lượng dân quân hùng mạnh được Iran hậu thuẫn ở Iraq cũng phần lớn vẫn giữ im lặng. Điều gì đang xảy ra?
Cho đến trước khi Israel bất ngờ đánh úp Iran hôm 13/6, các đời Chính quyền Mỹ vẫn luôn phản đối một hành động phiêu liêu quân sự liều lĩnh như vậy. Một phần họ e ngại sức mạnh của Iran, và một phần quan trọng khác, họ lo ngại các lực lượng ủy nhiệm mà Iran hậu thuẫn ở khu vực, những lực lượng có thể tiến hành các cuộc chiến tranh bất đối xứng (chiến tranh du kích) nhằm vào các lợi ích của Mỹ và Israel ở Trung Đông.
Phải chăng những tổn thất sau gần 2 năm xung đột với Israel (kể từ khi cuộc chiến ở Gaza nổ ra) cùng với những lo ngại về chính trị trong nước, dường như đã khiến các đồng minh Iran phải lùi bước trong những diễn biến mới nhất gây chấn động khu vực. Tamer Badawi, cộng tác viên của Trung tâm nghiên cứu ứng dụng hợp tác với phương Đông có trụ sở tại Đức, cho biết: "Mặc dù những yếu tố hạn chế là có thực, vẫn còn những biến số khó lường" và chưa thể đánh giá được ý định thực sự của những lực lượng này.
“Trục kháng chiến” gồm những ai?
Lực lượng đồng minh lớn nhất của Iran phải kể đến Hezbollah. Vào đầu những năm 1980, với sự hỗ trợ của Iran, Hezbollah đã được thành lập với tư cách là lực lượng du kích chiến đấu chống lại sự chiếm đóng của Israel ở miền Nam Lebanon vào thời điểm đó. Trong suốt những năm kháng chiến, lực lượng này đã đẩy lùi Israel ra khỏi Lebanon; và những thập kỷ sau đó, họ đã không ngừng mở rộng lực lượng, xây dựng kho vũ khí của riêng mình, trở thành một lực lượng khu vực hùng mạnh và là trung tâm của một nhóm các lực lượng vũ trang được Iran hậu thuẫn được gọi là "Trục kháng chiến". Những thành viên của “trục kháng chiến” này bao gồm lực lượng dân quân người Shiite ở Iraq và quân nổi dậy Houthi ở Yemen và nhóm chiến binh Hamas của Palestine.
Có thời điểm, người ta tin rằng Hezbollah sở hữu tới 150.000 quả tên lửa, và cựu thủ lĩnh của nhóm này, Hassan Nasrallah từng tuyên bố rằng nhóm này có 100.000 chiến binh.
Sau khi Israel đưa quân vào Gaza vào ngày 7/10/2023 với mục tiêu triệt hạ lực lượng Hamas, Hezbollah bắt đầu tiến hành các cuộc tấn công bằng tên lửa nhằm vào biên giới phía Nam với Israel, như một hành động thể hiện sự đoàn kết với Hamas.
Điều đó đã dẫn đến các cuộc không kích và pháo kích trả đũa của Israel, và các lần đáp trả lẫn nhau đã leo thang thành chiến tranh toàn diện vào tháng 9 năm ngoái. Trong một chiến dịch được chuẩn bị kỹ lưỡng với sự phối hợp giữa giới lãnh đạo chính trị, quân đội và tình báo, Israel đã ám sát thành công thủ lĩnh Hezbollah Hassan Nasrallah cùng nhiều lãnh đạo cấp cao khác của phong trào này, phá hủy phần lớn kho vũ khí của họ, trước khi lệnh ngừng bắn do Mỹ làm trung gian chấm dứt cuộc xung đột vào tháng 11 năm ngoái. Israel tiếp tục chiếm đóng một số khu vực ở miền Nam Lebanon và thực hiện các cuộc không kích hàng ngày.
ngày 3/6/2025. Ảnh: AP
Trong khi đó, lực lượng Hamas đã suy yếu rất nhiều sau cuộc chiến kéo dài suốt 2 năm qua với Israel. Một đồng minh khác của Iran là lực lượng quân người Shiite ở Iraq được đánh giá là không có nhiều thực lực, thỉnh thoảng tấn công các căn cứ có quân đội Mỹ đồn trú tại Iraq và Syria, trong khi lực lượng Houthis của Yemen, thường tiến hành các cuộc tấn công tàu thuyền của Israel và phương Tây ở Biển Đỏ, một tuyến đường thương mại toàn cầu quan trọng.
Lập trường mơ hồ
Chỉ vài ngày trước cuộc tấn công của Mỹ, thủ lĩnh Hezbollah Naim Kassem đã tuyên bố rằng nhóm "sẽ hành động theo cách chúng tôi cho là phù hợp trước sự xâm lược tàn bạo này của Israel - Mỹ".
Sau khi 3 cơ sở hạt nhân của Iran bị Mỹ đánh bom, một tuyên bố được nhóm này đưa ra kêu gọi "các nước Ảrập và Hồi giáo cùng các dân tộc tự do trên thế giới" sát cánh cùng Iran, nhưng hoàn toàn không có câu từ nào cho thấy Hezbollah sẽ "vào cuộc" hoặc tham gia trả đũa cùng Tehran.
Trong khi đó, lực lượng dân quân Kataib Hezbollah của Iraq, một nhóm riêng biệt với Hezbollah ở Lebanon, từng cảnh báo Mỹ rằng, họ sẽ trực tiếp nhắm vào các lợi ích và căn cứ của Mỹ trải rộng khắp khu vực nếu Washington tham gia cuộc chiến. Thế nhưng sau khi bom Mỹ nổ trên đất Iran, nhóm này cũng vẫn im lặng.
Tháng trước, lực lượng Houthis ở Yemen đã đạt được thỏa thuận với Washington về việc ngừng các cuộc tấn công vào tàu thuyền của Mỹ ở Biển Đỏ để đổi lấy việc Mỹ ngừng các cuộc không kích vào Yemen nhưng nhóm này đã đe dọa sẽ nối lại các cuộc tấn công nếu Washington tham gia vào cuộc chiến Iran - Israel.
Trong một tuyên bố ngày 22/6 sau cuộc không kích của Mỹ, cơ quan chính trị của Houthis mô tả cuộc tấn công của Mỹ vào Iran là một "sự leo thang nghiêm trọng gây ra mối đe dọa trực tiếp đến an ninh và hòa bình của khu vực và quốc tế". Houthis đã không tiến hành các cuộc tấn công ngay lập tức.
Lý do đứng ngoài cuộc
Một trong những lý do quan trọng nhất có lẽ là Hezbollah đã bị suy yếu nghiêm trọng sau cuộc giao tranh năm ngoái và sau khi mất tuyến đường tiếp tế vũ khí chính sau khi chế độ ở Syria sụp đổ. Andreas Krieg, một nhà phân tích quân sự , đồng thời là Phó giáo sư tại King's College London, cho biết: "Hezbollah đã bị suy yếu ở cấp độ chiến lược trong khi bị cắt khỏi chuỗi cung ứng ở Syria".
Bên cạnh đó, họ cũng chịu sức ép từ Chính phủ Lebanon. Ngay từ khi xung đột giữa Israel và Iran nổ ra, các quan chức Chính phủ Lebanon đã gây sức ép buộc nhóm này tránh xa cuộc xung đột, nói rằng Lebanon không thể giải quyết được một cuộc chiến tranh gây tổn hại nào nữa, và đặc phái viên Mỹ Tom Barrack, người đã đến thăm Lebanon vào tuần trước, cho biết sẽ là một "quyết định rất tồi tệ" nếu Hezbollah tham gia.
Renad Mansour, nghiên cứu viên cấp cao tại Viện Nghiên cứu Chatham House ở London cho biết, lực lượng dân quân ở Iraq luôn cố gắng tránh đưa đất nước vào một cuộc xung đột lớn. Không giống như Hezbollah - lực lượng quân sự của họ hoạt động như một thế lực phi nhà nước ở Lebanon, lực lượng dân quân chính của Iraq là thành viên của liên minh các nhóm vũ trang, là một phần của lực lượng phòng thủ nhà nước.
“Mọi thứ ở Iraq hiện đang suôn sẻ với họ, họ có “chân” trong nhà nước, được hưởng lợi về mặt chính trị, kinh tế”, ông Mansour nói. “Và họ cũng đã thấy những gì đã xảy ra với Iran, với Hezbollah”.
Tuy nhiên, Qassem Qassir, một nhà phân tích người Lebanon thân cận với Hezbollah cho biết, không nên loại trừ vai trò của nhóm chiến binh này trong cuộc xung đột Israel - Iran. “Cuộc chiến vẫn đang ở giai đoạn đầu”, ông nói. “Ngay cả Iran cũng không chọn ném bom các căn cứ của Mỹ để đáp trả các cuộc không kích nhằm vào cơ sở hạt nhân vừa qua, mà thay vào đó là ném bom Israel”. Ông cho biết cả lực lượng Houthi và lực lượng dân quân Iraq đều “thiếu khả năng tấn công sâu chiến lược vào Israel như Hezbollah từng có”.
Tamer Badawi thì cho rằng, hiện tại, các nhóm vũ trang có thể đang ẩn mình vì "Iran muốn các nhóm này vẫn nguyên vẹn và hoạt động". “Nhưng trong trường hợp Iran phải chịu những tổn thất không thể vượt qua hoặc nếu Lãnh tụ tối cao (Ayatollah Ali Khamenei) bị ám sát, những điều đó có thể đóng vai trò là chất xúc tác”, ông nói.