Cụ thể trách nhiệm giải trình, thời hạn xử lý yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự

Tránh tình trạng chậm trễ hoặc đùn đẩy trách nhiệm

Thảo luận về Dự án Luật Tương trợ tư pháp về dân sự, nhiều đại biểu bày tỏ sự đồng tình và nhất trí cao với sự cần thiết phải ban hành luật mới theo Tờ trình của Chính phủ và Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Pháp luật và Tư pháp. Việc ban hành một đạo luật riêng về tương trợ tư pháp trong lĩnh vực dân sự là rất cần thiết và phù hợp, nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn và giải quyết những vấn đề pháp lý phát sinh trong quá trình hợp tác và giao lưu dân sự quốc tế, nhất là trong giai đoạn phát triển mạnh mẽ các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài.

Trong bối cảnh đẩy mạnh chuyển đổi số quốc gia, thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; dự thảo đã quy định nhiều nội dung về ứng dụng công nghệ thông tin trong tương trợ tư pháp về dân sự. Đây là nội dung mới, đáp ứng yêu cầu hội nhập và phát triển trong giai đoạn hiện nay, phù hợp với xu thế hiện đại hóa tư pháp mà còn tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp có tranh chấp xuyên biên giới. Đặc biệt là ở các địa phương có cửa khẩu quốc tế hoặc nhiều nhà đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, cần bổ sung nguyên tắc bảo vệ dữ liệu cá nhân và thông tin riêng tư, nhất là trong quá trình trao đổi, truyền tải thông tin điện tử giữa các cơ quan trong nước và cơ quan nước ngoài.

Theo ĐBQH Đặng Bích Ngọc (Hòa Bình), trong bối cảnh xuất hiện nhiều vụ việc liên quan đến chuyển dữ liệu xuyên biên giới, nếu không có cơ chế bảo mật phù hợp, có thể gây tổn hại đến quyền riêng tư và thậm chí vi phạm các điều ước quốc tế, như Công ước về quyền trẻ em, Công ước về người khuyết tật. Do đó, cần rà soát, đồng bộ các quy định liên quan đến bảo vệ dữ liệu cá nhân và xây dựng cơ chế bảo mật rõ ràng, nhằm bảo đảm quyền riêng tư theo đúng quy định pháp luật trong nước và cam kết quốc tế.

Về cơ chế đầu mối và phối hợp liên ngành, ĐBQH Đặng Bích Ngọc thống nhất với việc giao Bộ Tư pháp là cơ quan đầu mối về tương trợ tư pháp dân sự. Tuy nhiên, để bảo đảm hiệu quả, cần làm rõ cơ chế phối hợp giữa Bộ Tư pháp với các cơ quan có liên quan, như: Tòa án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Công an, Bộ Ngoại giao… Đồng thời, cần có quy định cụ thể về trách nhiệm giải trình, thời hạn xử lý yêu cầu tương trợ, tránh tình trạng chậm trễ hoặc đùn đẩy trách nhiệm - một thực trạng đã từng được phản ánh trong các báo cáo kiểm toán và từ địa phương.

Ngoài ra, để bảo đảm tính thống nhất trong quá trình thực hiện, đề nghị Ban soạn thảo nghiên cứu bổ sung thời hạn Bộ Tư pháp cần phải trả lời/thông báo cho cơ quan còn lại để tạo thuận lợi trong quá trình tổ chức thực hiện tại khoản 2, Điều 5 về áp dụng pháp luật nước ngoài.

Cân nhắc quy định giao doanh nghiệp thực hiện tống đạt giấy tờ của nước ngoài

Liên quan đến giá trị pháp lý của kết quả tương trợ tư pháp dân sự của Việt Nam (Điều 22), đại biểu Đặng Bích Ngọc cho rằng, Luật Tố tụng dân sự hiện hành chưa quy định rõ thủ tục tiếp nhận, xử lý chứng cứ thu thập từ nước ngoài. Nếu không sửa đổi, Tòa án có thể gặp vướng mắc trong việc thẩm định giá trị chứng cứ này. Do đó, đề nghị Luật Tố tụng dân sự bổ sung điều khoản cho phép thụ lý và đánh giá chứng cứ do cơ quan nhà nước Việt Nam có được trong quá trình thực hiện tương trợ tư pháp.

Góp ý về phạm vi tương trợ tư pháp dân sự, ĐBQH Nguyễn Thị Thu Hà (Quảng Ninh) cho biết, quy định cung cấp các giấy tờ, bản án, quyết định của tòa án có thông tin về hộ tịch; bản án và quyết định của tòa án về hộ tịch đều phải cung cấp các thông tin để hỗ trợ tư pháp là không cần thiết. Nhiều bản án, quyết định chứa đựng thông tin của nhiều đương sự, nếu cung cấp không kiểm soát có thể gây rò rỉ thông tin cá nhân. Do đó, đề nghị chỉ cần quy định đối với việc cung cấp thông tin về hộ tịch là bảo đảm được đầy đủ. Bên cạnh đó, cần làm rõ nội hàm quy định cung cấp “thông tin pháp luật” vì khái niệm này quá rộng, dễ gây khó khăn khi thực hiện yêu cầu về tương trợ tư pháp.

Theo đại biểu Nguyễn Thị Thu Hà, tại khoản 2 Điều 5 về áp dụng pháp luật nước ngoài hiện quy định không được trái với các nguyên tắc tại Điều 6. Tuy nhiên, Điều 6 chỉ là các nguyên tắc chung, chưa bao quát đầy đủ các nguyên tắc cơ bản trong hệ thống pháp luật Việt Nam. Do đó, đại biểu đề nghị chỉnh sửa theo hướng “không trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam” để bảo đảm tính toàn diện.

Hiện nay, dự thảo quy định thẩm quyền yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự cho nhiều cơ quan như Tòa án nhân dân, cơ quan thi hành án dân sự, Viện kiểm sát nhân dân và các cơ quan, tổ chức, cá nhân khác có thẩm quyền theo quy định. Theo đại biểu, quy định như vậy là quá rộng, thiếu thống nhất, đề nghị quy định rõ 1 cơ quan nhất định có thẩm quyền về yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự là Bộ Tư pháp, bảo đảm hiệu quả trong quá trình thực hiện.

Ngoài ra, việc quy định giao cho doanh nghiệp cung ứng dịch vụ bưu chính công ích được thực hiện việc tống đạt giấy tờ của nước ngoài là không phù hợp, cần xem lại quy định này. Bởi, việc giao cho doanh nghiệp làm nhiệm vụ tống đạt giấy tờ có liên quan trong tương trợ tư pháp sẽ không khả thi, khó khăn trong thực tiễn triển khai.

Trần Tâm