Dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về hình sự: Cần quy định rõ thời hạn cụ thể để lập và gửi hồ sơ yêu cầu ra nước ngoài
Thảo luận Tổ 4 (gồm Đoàn ĐBQH thành phố Hải Phòng và các tỉnh Nghệ An, Bà Rịa - Vũng Tàu) về Dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về hình sự, các ĐBQH nhấn mạnh, tách lĩnh vực hình sự ra khỏi Luật Tương trợ tư pháp năm 2007 để điều chỉnh bằng một đạo luật riêng thể hiện bước tiến về kỹ thuật lập pháp, đảm bảo phù hợp với tính chất đặc thù, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật về tố tụng tư pháp, đáp ứng yêu cầu nội luật hóa các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
Góp ý cụ thể Dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về hình sự, về giải thích từ ngữ tại Điều 3. Theo các đại biểu, dự thảo luật chưa đưa ra định nghĩa chính thức cho thuật ngữ “vụ án hình sự có yếu tố nước ngoài”. Việc thiếu khái niệm này có thể dẫn đến sự không thống nhất giữa các cơ quan tiến hành tố tụng trong xác định phạm vi áp dụng. Đề nghị bổ sung định nghĩa rõ: vụ án hình sự có yếu tố nước ngoài là vụ án mà hành vi phạm tội, hậu quả, chủ thể thực hiện hoặc nạn nhân có liên quan đến lãnh thổ hoặc pháp luật của quốc gia khác.
Theo các đại biểu, thực tế đã xảy ra trong vụ án Nguyễn Thị Hương (năm 2014) bị bắt tại Austalia vì ma túy. Do thiếu quy định rõ về yếu tố nước ngoài, các thủ tục phối hợp ban đầu giữa Việt Nam và Australia mất nhiều thời gian vì không xác định được thẩm quyền khởi xướng tương trợ.
Liên quan đến nội dung trong dự thảo về ngôn ngữ trong tương trợ tư pháp hình sự tại Điều 7, ĐBQH Nguyễn Thị Yến ( Bà Rịa – Vũng Tàu) cho rằng, điều luật chưa quy định rõ trách nhiệm của cơ quan lập yêu cầu trong việc xác định đúng ngôn ngữ gửi nước ngoài,có thể dẫn đến yêu cầu bị từ chối do không đúng ngôn ngữ hiệp định. Do đó, đại biểu cân nhắc bổ sung quy định hồ sơ yêu cầu phải có bản dịch bằng ngôn ngữ của nước được yêu cầu hoặc theo điều ước quốc tế đã ký kết, đồng thời hướng dẫn rõ ngôn ngữ ưu tiên sử dụng.
Đơn cử, trong một vụ án năm 2020, cơ quan điều tra Việt Nam gửi hồ sơ sang Pháp bằng tiếng Anh, nhưng phía Pháp yêu cầu hồ sơ bằng tiếng Pháp, khiến việc tương trợ bị đình trệ gần 3 tháng.
Liên quan đến nội dung về lập, gửi yêu cầu tương trợ tư pháp tại Điều 20, đại biểu Nguyễn Thị Yến băn khoăn, Dự thảo luật chưa có thời hạn cụ thể để lập và gửi hồ sơ yêu cầu ra nước ngoài, dễ dẫn đến dễ xảy ra chậm trễ trong xử lý các vụ án có yếu tố khẩn cấp.
Điển hình là vụ công dân Việt Nam bị sát hại tại Nhật năm 2021. Hồ sơ tương trợ mất hơn 6 tháng mới hoàn thành do không có quy định ràng buộc về thời hạn lập hồ sơ. Do đó, đại biểu đề nghị cân nhắc quy định thời hạn tối đa 10 ngày làm việc để cơ quan có thẩm quyền hoàn thiện hồ sơ và gửi yêu cầu tương trợ từ thời điểm phát sinh yêu cầu tố tụng...
Ngoài ra, các đại biểu băn khoăn về một số nội dung chưa được quy định trong dự thảo Luật.
Cụ thể, chưa có quy định bảo đảm quyền của người bị yêu cầu điều tra. Qua nghiên cứu, các đại biểu nhận thấy Dự thảo chưa có điều khoản nào quy định quyền của công dân Việt Nam bị áp dụng các biện pháp tố tụng theo yêu cầu của nước ngoài. Vì vậy, đại biểu đề nghị Cơ quan soạn thảo cân nhắc bổ sung điều luật riêng quy định rõ: người bị áp dụng biện pháp tương trợ theo yêu cầu nước ngoài có quyền được thông báo, bảo vệ theo các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự Việt Nam.
Cũng theo các đại biểu, trong dự thảo luật thiếu cơ chế thống kê, giám sát hiệu quả tương trợ. Hiện Dự thảo luật chưa có quy định bắt buộc thống kê và báo cáo về hoạt động tương trợ tư pháp hình sự. Do đó, cần cân nhắc bổ sung trách nhiệm của Viện Kiểm sát nhân dân tối cao trong việc báo cáo định kỳ hàng năm về số lượng, kết quả và các trường hợp bị từ chối, tồn đọng.