Bảo vệ tốt hơn quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân

Gỡ những vướng mắc trong tương trợ tư pháp dân sự

Nhấn mạnh rằng dự án Luật Tương trợ tư pháp về dân sự và dự án Luật Tương trợ tư pháp về hình sự được xây dựng trên cơ sở kế thừa các quy định của Luật Tương trợ tư pháp hiện hành, ĐBQH Phan Thị Mỹ Dung (Long An) cho rằng, việc tách thành hai luật riêng biệt là phù hợp với thực tiễn và xu thế hoàn thiện hệ thống pháp luật trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng.

"Việc ban hành các luật này sẽ làm rõ ràng và minh bạch trình tự, thủ tục, thẩm quyền, và trách nhiệm cả lĩnh vực dân sự và hình sự, đặc biệt khi Việt Nam đã có nhiều ký kết, cam kết quốc tế về tương trợ tư pháp"- đại biểu Phan Thị Mỹ Dung khẳng định.

Chỉ rõ những những khó khăn mà các cơ quan gặp phải trong thời gian qua khi giải quyết các vụ án, vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài, đại biểu cho biết, mặc dù Tòa án nhân dân (TAND) cấp tỉnh trở lên có thẩm quyền xử lý những vụ việc này, việc thu thập thông tin và hỗ trợ tư pháp từ các đơn vị, cá nhân nước ngoài vẫn rất phức tạp.

Đặc biệt, trong lĩnh vực hôn nhân gia đình, đại biểu nêu thực tế nhiều trường hợp công dân Việt Nam kết hôn với người nước ngoài nhưng không giữ bất kỳ giấy tờ liên quan nào sau khi đăng ký kết hôn ở nước ngoài. Khi phát sinh mâu thuẫn, người vợ về nước và muốn ly hôn nhưng không có giấy tờ chứng minh, Tòa án phải gửi yêu cầu sang nước ngoài để thu thập thông tin, gây tốn kém thời gian và công sức.

Tương tự, các tranh chấp dân sự liên quan đến tài sản, thừa kế, hoặc hợp tác làm ăn với người nước ngoài cũng gặp khó khăn. Mặc dù đã có Luật Tương trợ tư pháp năm 2007, việc gửi yêu cầu thông tin thường không nhận được phản hồi, dẫn đến nhiều vụ việc bị kéo dài và không thể xử lý dứt điểm. Hiện tại, Tòa án nhân dân (TAND) cấp tỉnh trở lên có thẩm quyền xử lý những vụ việc này. Tuy nhiên, việc thu thập thông tin, hỗ trợ tư pháp từ các đơn vị, cá nhân nước ngoài rất phức tạp.

Để giải quyết những vướng mắc trên, đại biểu Phan Thị Mỹ Dung đề xuất sửa đổi Điều 24 về thẩm quyền thực hiện yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự của nước ngoài. Đại biểu đề xuất giao thẩm quyền cho Tòa án nhân dân khu vực thay vì Tòa án nhân dân cấp tỉnh, phù hợp với chủ trương thành lập các tòa án khu vực.

Thống nhất khái niệm "Tương trợ tư pháp hình sự"

Góp ý về dự án Luật Tương trợ tư pháp hình sự, ĐBQH Hồ Thị Kim Ngân (Bắc Kạn) bày tỏ đồng tình và thống nhất cao với việc ban hành luật. Đại biểu cho rằng, đây là bước đi cần thiết để thực hiện đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về cải cách tư pháp, tăng cường hội nhập, hợp tác quốc tế trong lĩnh vực tư pháp. Đồng thời, luật cũng sẽ bảo đảm tính tương thích và đồng bộ với hệ thống pháp luật trong nước và các cam kết quốc tế của Việt Nam, khắc phục những hạn chế, bất cập trong Luật Tương trợ tư pháp hiện hành.

“Việc tách các quy phạm pháp luật về tương trợ tư pháp hình sự thành đạo luật riêng là cần thiết, góp phần nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm, bảo vệ tốt hơn quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân” - đại biểu nhấn mạnh.

Tuy nhiên, để hoàn thiện dự án luật này, đại biểu Hồ Thị Kim Ngân đặc biệt tập trung vào các vấn đề liên quan đến khái niệm, bảo đảm an toàn, quy trình và hồ sơ yêu cầu tương trợ tư pháp.

Cụ thể, về khái niệm "Tương trợ tư pháp về hình sự" tại khoản 1, Điều 3, đại biểu chỉ ra rằng định nghĩa hiện tại "việc Việt Nam và nước ngoài, thông qua các cơ quan nhà nước có thẩm quyền, dành cho nhau sự hỗ trợ trong việc thực hiện các hoạt động xác minh, điều tra, thu thập chứng cứ hoặc thực hiện các thủ tục tố tụng khác nhằm phục vụ giải quyết các vụ việc, vụ án hình sự" là chưa đầy đủ.

Theo đại biểu, việc chỉ đề cập đến các hoạt động xác minh, điều tra, thu thập chứng cứ và thủ tục tố tụng khác là chưa bao quát hết phạm vi tương trợ tư pháp về hình sự vốn đã được liệt kê chi tiết tại Điều 8 của chính dự thảo Luật, bao gồm cả tống đạt văn bản, lấy lời khai, khám xét, thu giữ, và thậm chí là chuyển giao người đang bị tạm giam hoặc đang chấp hành án.

Do đó, để bảo đảm tính khái quát và thống nhất, đại biểu đề nghị nghiên cứu điều chỉnh khái niệm này. Đại biểu gợi ý một cách định nghĩa tương tự như khái niệm "tương trợ tư pháp về dân sự" trong dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về dân sự. Theo đó: "Tương trợ tư pháp về hình sự là việc hợp tác, hỗ trợ giữa Việt Nam và nước ngoài, thông qua các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong việc thực hiện một hoặc một số hoạt động quy định tại Điều 8 Luật này nhằm phục vụ giải quyết các vụ việc, vụ án hình sự".

Liên quan đến quy định về bảo đảm an toàn tại Điều 10, đặc biệt là khoản 4, ĐBQH Hồ Thị Kim Ngân đề nghị làm rõ quy định quyền không bị bắt, tạm giam, tạm giữ hoặc bị điều tra, truy tố, xét xử sẽ chấm dứt nếu người đó không rời nước yêu cầu sau 15 ngày kể từ ngày nhận được thông báo, trừ trường hợp "vì lý do bất khả kháng". Tuy nhiên, dự thảo Luật lại không định nghĩa rõ ràng "lý do bất khả kháng" cũng như không giao cho cơ quan nào quy định chi tiết, hướng dẫn nội dung này.

"Đây là một nội dung quan trọng, liên quan trực tiếp đến quyền con người, do đó cần được quy định chặt chẽ để tránh việc lợi dụng quyền miễn trừ này và bảo đảm tính khả thi khi áp dụng vào thực tiễn", đại biểu đề nghị.

Ngoài ra, về quy trình lập và gửi yêu cầu tương trợ tư pháp về hình sự (Điều 20), khoản 6 dự thảo Luật quy định khi cơ quan lập yêu cầu, đại biểu Hồ Thị Kim Ngân nhận thấy việc đề nghị nước ngoài thực hiện tương trợ không còn cần thiết, phải thông báo cho Viện kiểm sát nhân dân tối cao để cơ quan này thông báo cho nước được yêu cầu. Tuy nhiên, dự thảo lại chưa quy định rõ thời hạn để Viện Kiểm sát nhân dân tối cao thực hiện việc thông báo này. Đại biểu cho rằng, việc thiếu thời hạn cụ thể có thể dẫn đến sự chậm trễ, khiến nước được yêu cầu vẫn phải thực hiện các hoạt động tương trợ tư pháp không cần thiết, gây lãng phí thời gian và nguồn lực. Do đó, Ban soạn thảo cần nghiên cứu bổ sung quy định về thời hạn cho Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, cụ thể là 5 ngày làm việc kể từ ngày nhận được thông báo từ cơ quan lập yêu cầu.

Đối với hồ sơ yêu cầu tương trợ tư pháp về hình sự của nước ngoài (Điều 26), đại biểu cũng đưa ra hai điểm cần bổ sung. Thứ nhất, dự thảo Luật hiện tại chưa quy định về số lượng bộ hồ sơ yêu cầu tương trợ. Trong khi đó, khoản 1, Điều 20 của dự thảo lại quy định hồ sơ yêu cầu tương trợ của Việt Nam gửi nước ngoài phải được lập thành 3 bộ, và các dự thảo luật về tương trợ tư pháp dân sự cũng quy định rõ ràng về số lượng hồ sơ (2 bộ). Để bảo đảm tính đầy đủ, rõ ràng và thống nhất, cần bổ sung quy định về số lượng hồ sơ yêu cầu tương trợ tư pháp về hình sự của nước ngoài vào Điều 26.

Về thông tin cơ bản trong văn bản yêu cầu (khoản 2, Điều 26), đại biểu Hồ Thị Kim Ngân cũng nhận thấy dự thảo Luật chưa bổ sung thông tin về "thời gian, địa điểm lập yêu cầu" và "thời hạn thực hiện yêu cầu tương trợ tư pháp về hình sự". Những thông tin này vốn đã được quy định trong Điều 19 về yêu cầu tương trợ tư pháp của Việt Nam gửi nước ngoài. “Đây là những thông tin quan trọng, cần thiết để các cơ quan có thẩm quyền chủ động, nâng cao trách nhiệm và phối hợp hiệu quả, đảm bảo hoạt động tương trợ được kịp thời, đáp ứng yêu cầu giải quyết các vụ việc, vụ án hình sự” - đại biểu nhấn mạnh.

Hải Thanh