Trung Quốc: Từ chiến lược nội địa đến tác động toàn cầu
Trung Quốc hiện đang giữ vai trò trung tâm trong cuộc cách mạng xe điện toàn cầu, chiếm hơn 50% lượng xe năng lượng mới (NEV) bán ra trên toàn thế giới vào cuối năm 2023. Không chỉ là thị trường tiêu dùng lớn nhất, Trung Quốc còn là nơi sản sinh các doanh nghiệp dẫn đầu toàn cầu như BYD, NIO và Xpeng…
Quy hoạch dài hạn
Một trong những bước đi chiến lược trong quá trình phát triển ngành công nghiệp xe điện của Trung Quốc là việc công bố “Kế hoạch phát triển công nghiệp xe năng lượng mới 2021 - 2035” vào tháng 11/2020. Theo kế hoạch này, đến năm 2025, xe năng lượng mới sẽ chiếm ít nhất 20% tổng doanh số xe mới bán ra. Thực tế, mục tiêu trên đến nay đã đạt được.
Kế hoạch cũng đặt vào năm 2035, các phương tiện sử dụng điện, đặc biệt là xe điện chạy hoàn toàn bằng pin (BEV), được kỳ vọng sẽ giữ vai trò trung tâm trong hệ thống giao thông quốc gia. Song song với đó, xe sử dụng pin nhiên liệu hydro (FCV) sẽ bước vào giai đoạn thương mại hóa. Mục tiêu của kế hoạch không chỉ dừng lại ở việc mở rộng thị phần mà còn hướng tới nâng cao chất lượng công nghệ, trong đó có việc thiết lập các tiêu chuẩn quốc tế về hiệu suất năng lượng, cải tiến phần mềm điều khiển và giảm mức tiêu hao điện năng xuống dưới 12kWh cho mỗi 100km.
Cơ chế tín chỉ
Để bảo đảm hiện thực hóa các mục tiêu dài hạn nêu trên, Trung Quốc không chỉ dựa vào định hướng chiến lược mà còn triển khai một loạt cơ chế điều tiết thị trường. Nổi bật trong số đó là cơ chế tín chỉ kép, được áp dụng từ năm 2017. Cơ chế này tích hợp hai tiêu chí bắt buộc đối với các nhà sản xuất: hiệu suất tiêu thụ nhiên liệu trung bình doanh nghiệp (CAFC) và chỉ tiêu về tỷ lệ xe năng lượng mới (NEV credit). Theo quy định, nếu một hãng xe không đạt được tỷ lệ tối thiểu xe điện trong tổng số xe sản xuất hàng năm, họ buộc phải mua lại tín chỉ từ các doanh nghiệp khác, hoặc cải thiện hiệu suất nhiên liệu để tích lũy tín chỉ bù trừ. Cơ chế này đã tạo ra áp lực thực sự lên các nhà sản xuất ô tô truyền thống, buộc họ phải điều chỉnh chiến lược kinh doanh, tăng cường đầu tư vào công nghệ sạch nếu không muốn chịu thiệt hại tài chính.
Không dừng lại ở những biện pháp mang tính cấu trúc dài hạn, Trung Quốc tiếp tục thể hiện quyết tâm chính trị trong việc mở rộng ứng dụng xe điện thông qua các chính sách ngắn hạn mang tính thúc đẩy trực tiếp. Theo South China Morning Post, vào tháng 5/2025, Chính phủ Trung Quốc đã ban hành chỉ thị yêu cầu các cơ quan và bộ ngành nhà nước tăng cường mua sắm xe điện do doanh nghiệp trong nước sản xuất. Đây được xem là tín hiệu chính sách mạnh mẽ nhằm thúc đẩy nhu cầu trong nước, đồng thời tạo điều kiện để ngành xe điện nội địa mở rộng thị phần.
Hỗ trợ tài chính, hạ tầng
Trong giai đoạn khởi đầu của thị trường NEV, Chính phủ Trung Quốc đã thực hiện các chính sách trợ giá trực tiếp quy mô lớn, với mức cao nhất lên tới 60.000 NDT (khoảng 9.000 USD) cho mỗi xe, tùy thuộc vào dung lượng pin và phạm vi hoạt động. Theo thống kê của Reuters năm 2022, tổng chi ngân sách cho các chương trình trợ giá và ưu đãi thuế từ 2010 đến 2022 đã vượt 200 tỷ Nhân dân tệ (xấp xỉ 28 tỷ USD).
Sau năm 2022, Trung Quốc chính thức chấm dứt trợ giá trực tiếp, nhưng thay vào đó là chính sách miễn thuế mua xe cho các dòng xe BEV, PHEV (loại xe lai điện có khả năng sạc pin từ nguồn điện bên ngoài) và FCV. Chính sách được gia hạn đến hết năm 2027 và sẽ được giảm dần theo từng năm để thích ứng với cơ chế thị trường.
Tháng 7/2024, Ủy ban Cải cách và phát triển quốc gia (NDRC) và Bộ Tài chính Trung Quốc công bố thông tư mới, theo đó, những người tiêu dùng thay thế ô tô thông thường bằng ô tô điện sẽ nhận được khoản trợ cấp 20.000 nhân dân tệ (2.770 USD) cho mỗi xe, gấp đôi mức được công bố vào tháng 4/2024.
Cùng với ưu đãi tài chính, Trung Quốc đầu tư mạnh vào xây dựng hệ sinh thái hạ tầng. Tính đến giữa năm 2024, nước này đã vận hành hơn 2 triệu trạm sạc công cộng, với các thành phố lớn như Thượng Hải và Thâm Quyến dẫn đầu trong việc triển khai mô hình hoán đổi pin. Theo AP, hãng CATL của Trung Quốc và cũng là nhà sản xuất pin lớn nhất thế giới, đang đẩy mạnh hệ thống hoán đổi pin, dự kiến xây dựng 1.000 trạm đầu tiên vào năm 2025 và mở rộng lên 10.000 trạm vào năm 2030. Mô hình này cho phép xe điện thay pin trong vài phút, rút ngắn thời gian nạp năng lượng so với sạc truyền thống.
Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng đặt mục tiêu tăng cường an toàn và vòng đời của pin. Tháng 4/2025, Bộ Công nghiệp và công nghệ thông tin tuyên bố sẽ áp dụng bộ tiêu chuẩn an toàn mới từ tháng 7/2026, bao gồm khả năng chống cháy nổ, độ bền va chạm và hiệu quả sạc nhanh. Động thái này thể hiện cam kết nâng cao độ tin cậy sản phẩm khi thị trường NEV bùng nổ. Thực tế, trong những tháng đầu năm 2025, NEV tiếp tục giữ ưu thế trên thị trường với doanh số tăng 55% trong tháng 3, tỷ lệ xe điện bán lẻ đạt 55,3%, con số chưa từng có trong lịch sử ngành ô tô toàn cầu.
Theo số liệu từ Liên minh xúc tiến hạ tầng sạc xe điện Trung Quốc (EVCIPA), đến tháng 5/2025, Trung Quốc có tổng cộng hơn 2,08 triệu trạm sạc công cộng, bao gồm cả sạc chậm và sạc nhanh, với tỷ lệ bao phủ gần 98% khu vực dân cư đông đúc và các tuyến cao tốc quốc gia. Đặc biệt, Trung Quốc rất chú trọng đẩy mạnh phát triển các trạm sạc siêu nhanh công suất 1.000kW, có thể sạc 400km chỉ trong 5 phút. Tháng 3/2025, hãng BYD công bố sẽ xây dựng 4.000 trạm như vậy trong 2 năm tới.
Nhìn chung, Trung Quốc đạt được bước tiến vượt bậc không nhờ giải pháp đơn lẻ, mà nhờ vào kiến trúc chính sách tổng thể, nơi các yếu tố quy hoạch dài hạn, ưu đãi tài chính, công cụ thị trường và phát triển hạ tầng được phối hợp chặt chẽ.