Hai tuần định đoạt căng thẳng Israel – Iran
Việc Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố sẽ dành hai tuần để cân nhắc khả năng can dự vào cuộc xung đột giữa Israel và Iran đang làm dấy lên những suy đoán trái chiều trong dư luận quốc tế.
“Tôi sẽ đưa ra quyết định có hành động hay không trong vòng hai tuần tới”. Tuyên bố của Tổng thống Donald Trump về khả năng Mỹ can thiệp vào cuộc xung đột Israel - Iran được Nhà Trắng mô tả là “cho ngoại giao một cơ hội cuối cùng”. Tuy nhiên theo các chuyên gia, tuyên bố này cũng mở ra các phương án quân sự mới, đồng thời làm rõ vai trò của Mỹ trong bàn cờ Trung Đông đang chuyển động nhanh chóng.
Ảnh: New York Times
Kéo dài thời gian, củng cố vị thế
Theo các chuyên gia, quyết định trì hoãn can dự của Tổng thống Mỹ Donald Trump không chỉ mang ý nghĩa ngoại giao mà còn là động thái chiến lược.
Việc trì hoãn quyết định giúp Tổng thống Donald Trump có thêm thời gian để đánh giá tác động từ một tuần không kích liên tiếp của Israel vào các mục tiêu trọng yếu tại Iran. Hai tuần cũng là khoảng thời gian đủ để Mỹ triển khai thêm một tàu sân bay đến khu vực Trung Đông, giúp củng cố khả năng răn đe và đưa ra phản ứng nếu Iran đáp trả bằng phần còn lại của kho tên lửa. Nó cũng tạo điều kiện cho Israel tiếp tục phá hủy các hệ thống phòng không quanh cơ sở hạt nhân Fordo, giảm thiểu rủi ro nếu Mỹ quyết định tấn công.
Ngoài ra, việc Tổng thống Donald Trump trì hoãn hành động còn được xem là một cách để Mỹ chủ động kiểm soát nhịp độ chiến trường, thay vì phụ thuộc vào chiến lược tấn công của Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, người liên tục thúc giục Washington hỗ trợ vũ khí mà Israel chưa sở hữu.
Sức ép đang gia tăng
Tình hình leo thang nhanh chóng sau khi Israel tiến hành hàng loạt cuộc không kích Iran. Theo các nguồn tin tình báo, những cuộc tấn công này đã phá hủy một trong hai cơ sở làm giàu uranium lớn nhất của Iran, làm suy yếu đáng kể kho tên lửa và gây tổn thất cho đội ngũ chỉ huy cũng như các nhà khoa học hạt nhân cấp cao của Tehran.
Trong bối cảnh đó, tuyên bố của ông Donald Trump được một số cựu tướng lĩnh đánh giá có thể là nước cờ mang tính nghi binh. Đô đốc Hải quân James G. Stavridis, cựu Tư lệnh tối cao các lực lượng Mỹ tại châu Âu bình luận trên CNN: “Đó có thể là vỏ bọc cho một quyết định tấn công ngay lập tức. Có thể đây là một sự đánh lạc hướng nhằm làm dịu sự cảnh giác của Iran”.
Về phía Israel, ngay sau tuyên bố của ông Donald Trump, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đã phát tín hiệu rằng ông sẽ tận dụng thời gian này để tăng cường tấn công, đặc biệt là vào cơ sở hạt nhân Fordo, nơi được đặt sâu trong lòng núi. “Chúng tôi sẽ đạt được mọi mục tiêu - toàn bộ cơ sở hạt nhân của họ”, ông Netanyahu tuyên bố.
Theo giới chuyên gia, Israel từ lâu đã chuẩn bị các phương án quân sự và hoạt động bí mật nhằm phá hoại hạ tầng điện năng - yếu tố sống còn đối với hoạt động của các máy ly tâm làm giàu uranium. Chỉ cần một xung điện hay sự cố dòng điện đủ mạnh cũng có thể gây hư hỏng cho hàng nghìn máy móc đang quay ở tốc độ siêu thanh. Trước đó, vụ tấn công của Israel vào nhà máy điện trên khu phức hợp hạt nhân Natanz được cho là đã gây thiệt hại nghiêm trọng.
Về phía Iran, khả năng đàm phán lại một thỏa thuận hạt nhân từng bị Đại giáo chủ Ali Khamenei từ chối giờ đây đứng trước những thay đổi đáng kể. Với việc một cơ sở hạt nhân bị phá hủy và cơ sở còn lại đứng trước nguy cơ bị tấn công, chiến lược của Tehran có thể buộc phải điều chỉnh.
“Câu hỏi đặt ra là liệu người Iran có thể xem đây là cơ hội để tránh những thách thức nghiêm trọng nếu cơ sở cuối cùng của họ bị phá hủy?”, bà Laura Holgate, cựu Đại sứ Mỹ tại Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) nhận định. Tuy nhiên, bà cũng lưu ý rằng, “việc đầu hàng hoàn toàn gần như không nằm trong lựa chọn của Iran”, và “từ bỏ toàn bộ năng lực làm giàu uranium cũng vậy, ngay cả lúc này”.
Một số chuyên gia cho rằng, điểm cân bằng vẫn có thể đạt được nếu đôi bên sẵn sàng lùi bước. Tiến sĩ Robert Litwak, Giáo sư tại Đại học George Washington nhận định: “Đây là bài toán ngoại giao mà cả hai bên cần phải giải: Mỹ chấp nhận Iran có quyền làm giàu uranium, và Iran đồng ý tháo dỡ hoàn toàn chương trình vũ khí hạt nhân”.
Nội bộ Mỹ chia rẽ
Sự do dự của ông Donald Trump cũng phản ánh sự chia rẽ trong nội bộ chính quyền Mỹ và phong trào chính trị “Làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại” mà ông đại diện. Đầu tuần, Tổng thống Trump đã có những phát biểu cứng rắn, bao gồm lời kêu gọi người dân Tehran sơ tán, khẳng định Mỹ “hoàn toàn kiểm soát bầu trời Iran” và nói rằng ông biết rõ nơi ẩn náu của lãnh tụ tối cao Iran nhưng “chưa tiêu diệt, ít nhất là lúc này”.
Dù vậy, đến giờ, ông lại cho biết vẫn chưa đưa ra quyết định cuối cùng, đồng thời chỉ trích Iran vì không ký kết một thỏa thuận hạt nhân mới. “Không điều gì là quá muộn”, ông Trump nhấn mạnh, để ngỏ khả năng giải pháp ngoại giao vẫn có thể đạt được.
Sự thay đổi lập trường này khiến nội bộ phe bảo thủ chia rẽ sâu sắc. Phó Tổng thống JD Vance đã phải lên tiếng trấn an trên mạng xã hội: “Tôi có thể đảm bảo rằng Tổng thống sẽ chỉ sử dụng quân đội Mỹ để phục vụ lợi ích của người dân Mỹ”.
Trong khi đó, các nhân vật nổi bật trong phong trào “Nước Mỹ trên hết” lại công khai chỉ trích khả năng Mỹ tham chiến. Nghị sỹ Marjorie Taylor Greene bang Georgia viết: “Ai cổ vũ cho việc Mỹ can dự hoàn toàn vào cuộc xung đột Israel - Iran thì không phải là ‘Nước Mỹ trên hết”.
Ngược lại, các nghị sĩ Cộng hòa có lập trường diều hâu như Lindsey Graham (South Carolina) và Tom Cotton (Arkansas) lại liên tục hối thúc Tổng thống hành động cứng rắn hơn:
“Hãy dốc toàn lực, Tổng thống Trump, để giúp Israel loại bỏ mối đe dọa hạt nhân” ông Graham phát biểu trên Fox News. “Nếu Israel cần bom, hãy cung cấp bom. Nếu cần bay cùng họ, hãy thực hiện không kích chung”.
Cơ hội hay ngõ cụt?
Cuộc khủng hoảng Israel - Iran đã đẩy chính quyền Mỹ vào thế lưỡng nan: tiếp tục giữ vai trò trung gian, thúc đẩy ngoại giao, hay hành động quyết liệt nhằm ngăn chặn nguy cơ phổ biến vũ khí hạt nhân ở Trung Đông.
Tuyên bố “vẫn để ngỏ cánh cửa ngoại giao” và “không điều gì là quá muộn” của của Tổng thống Trump nếu thực chất thì cần được hiện thực hóa bằng các hành động cụ thể, bao gồm nối lại đàm phán với Iran, gia tăng vai trò của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA), cũng như phối hợp chặt chẽ với các đồng minh châu Âu để tạo thành một mặt trận thống nhất về giải pháp hạt nhân.
Trong khi đó, việc kéo dài thêm thời gian cũng chỉ có ý nghĩa nếu cả hai bên, Washington và Tehran sẵn sàng điều chỉnh lập trường, hướng tới một thỏa hiệp có thể chấp nhận được. Nếu không, khoảng lặng chiến thuật mà ông Trump tạo ra sẽ chỉ là bước đệm cho một vòng xoáy bạo lực mới tại Trung Đông, với hậu quả khó lường không chỉ đối với khu vực mà cho cả trật tự quốc tế.