Trí tuệ nhân tạo không thể thay thế những điều cốt lõi của nghề báo
Chia sẻ tại Talk show “Đạo đức báo chí trong thời kỳ AI” do Báo Đại biểu Nhân dân tổ chức trong khuôn khổ Hội Báo toàn quốc năm 2025, các đại biểu khẳng định những đột phá của cách mạng công nghiệp 4.0 như trí tuệ nhân tạo (AI) hỗ trợ rất tốt cho nhà báo, nhưng không thể thay thế những điều cốt lõi của nghề báo.
Tất cả công nghệ chỉ là công cụ hỗ trợ
Phát biểu tại chương trình, ông Nguyễn Văn Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Báo chí, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết, đạo đức báo chí gồm 2 khía cạnh là đạo đức xã hội thông thường (gắn với con người) và đạo đức nghề nghiệp. Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 có những tác động rất lớn đến hoạt động của báo chí, đạo đức nghề nghiệp của người làm báo cũng phải có yêu cầu khác biệt hơn.
Ông Hiếu nhấn mạnh, những đột phá của cách mạng công nghiệp 4.0 như trí tuệ nhân tạo (AI), báo chí dữ liệu,… hỗ trợ rất tốt cho các phóng viên, biên tập viên, nhưng không thể thay thế những điều cốt lõi của nghề báo.
“Nhà báo có thể sử dụng những công cụ này hỗ trợ cho hoạt động nghề nghiệp, nhưng vẫn phải giữ được điều căn cốt của nghề báo - đó là kiểm chứng thông tin, đảm bảo mặt nội dung để thông tin đến với người đọc, người nghe chính xác.
Người làm báo phải chịu trách nhiệm với tác phẩm báo chí của mình và cơ quan báo chí phải chịu trách nhiệm với các tác phẩm báo chí đã đăng tải. Tất cả công nghệ chỉ là công cụ hỗ trợ, những căn cốt của nghề báo cần phải được đảm bảo”, ông Hiếu nói.
Phó Cục trưởng Cục Báo chí, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch nhấn mạnh, muốn nâng cao được chất lượng tác phẩm báo chí, nâng cao năng lực, trình độ của mình, người làm báo “không còn cách nào khác là hãy yêu nghề”.
“Các phóng viên, biên tập viên cần trau dồi năng lực nghề nghiệp, sự hiểu biết và học hỏi để có thể áp dụng được các loại hình công nghệ hỗ trợ cho nghề nghiệp. Tuy nhiên, không bao giờ được quên giữ lại những cốt lõi nghề nghiệp - chính là điều mà AI không thể thay thế nhà báo”, ông Nguyễn Văn Hiếu cho hay.
Liên quan đến vấn đề "thu thập, phân tích dữ liệu của người dùng để đáp ứng tốt nhất nhu cầu độc giả đang phổ biến ở nhiều tờ báo thì quyền riêng tư, bảo mật thông tin và sự đồng thuận của độc giả nên được xử lý như thế nào để đảm bảo đạo đức", ông Nguyễn Văn Hiếu cho biết cơ quan quản lý Nhà nước rất quan tâm đến nội dung này.
Ông nhìn nhận, cần ủng hộ công nghệ làm tốt vấn đề này để giúp bạn đọc tìm được những thông tin họ quan tâm. Đồng thời, giúp các cơ quan báo chí phục vụ độc giả tốt hơn, theo từng đối tượng độc giả với nhu cầu cá nhân khác nhau, từ đó thu hút được nhiều bạn đọc hơn.
Tuy nhiên, các cơ quan báo chí cần chịu trách nhiệm và có giải pháp để phòng tránh việc những số liệu này được đưa đến những nhà phân tích, công ty phân tích số liệu theo khía cạnh tiêu cực, làm phát sinh vấn đề tiêu cực, ảnh hưởng đến quyền lợi của bạn đọc.
Việc giật tít để “câu view” không xấu, nhưng cần đảm bảo được đạo đức của nhà báo
Là nhà báo đang “thực chiến” và có hàng chục năm kinh nghiệm trong nghề, nhà báo Lê Thị Quý Hiên, Báo Thanh Niên chia sẻ, nhà báo hoạt động trong một quy trình sản xuất báo chí. Dù chỉ tham gia vào một khâu nhưng lại là khâu đầu tiên - sẽ có tính quyết định đối với toàn bộ quy trình sản xuất. Đó là lý do các cơ quan báo chí đều có những công cụ để giám sát việc thực hành đạo đức báo chí của nhà báo.
Tuy nhiên, theo nhà báo Lê Thị Quý Hiên, công cụ dù hoàn hảo đến mấy vẫn có thể bỏ qua, không thể lúc nào cũng giám sát được việc thực hành đạo đức báo chí. Do đó, người làm báo khi đã tham gia vào hệ thống sản xuất báo chí, bắt buộc cần sự tự giác để thực hiện đạo đức nhà báo.
“Dù sau đó sẽ còn có nhiều khâu nữa tác động tới quy trình sản xuất nhưng trước hết, khi nhà báo có được đạo đức báo chí thì mới đảm bảo rằng sản phẩm báo chí bắt đầu bằng những viên gạch đạo đức làm nền tảng, để tạo nên sự tin cậy đối với sản phẩm báo chí”, nhà báo Quý Hiên nói.
Vấn đề “giật tít câu view” luôn là một mối lo ngại về đạo đức trong báo chí dù ở thời kỳ nào. Nhà báo Lê Quý Hiên cho biết, khi nhà báo tác nghiệp, có những sự kiện, câu chuyện bản thân đã hấp dẫn nên không tồn tại mâu thuẫn giữa bản chất thông tin và sự lôi cuốn bạn đọc.
Tuy nhiên, có những câu chuyện nếu chỉ phản ánh tiêu đề đúng với nội dung, chưa chắc đã tạo sự hấp dẫn đối, mà chỉ hướng tới những đối tượng bạn đọc rất nhỏ hẹp. Trong khi đó, báo chí cần nhiều người đọc. Bất kỳ thông điệp, câu chuyện nào - dù ý nghĩa, nhân văn, sâu sắc đến mấy, phải được lan tỏa thì mới có giá trị. Nếu câu chuyện hay nhưng chỉ số nhỏ người biết hoặc không ai biết đến thì mục đích truyền thông không đạt yêu cầu.
“Do đó, tôi cho rằng vấn đề giật tít để “câu view” không xấu, chỉ có điều cần giật tít câu view thế nào để đảm bảo được đạo đức của nhà báo là sự trung thực. Để cân bằng giữa việc thu hút được nhiều bạn đọc và đảm bảo sự trung thực trên tiêu đề bài báo thì vấn đề nghiệp vụ sẽ giải quyết được giúp nhà báo”, nhà báo Quý Hiên nhìn nhận.
Theo nhà báo Quý Hiên, nghiệp vụ bắt đầu từ việc nhà báo lựa chọn thông tin để đăng tải, bởi ngoài đời sống có vô vàn sự kiện nhưng không phải sự kiện nào cũng có tính báo chí để phản ánh. Việc lựa chọn đúng sự kiện sẽ giúp chúng ta giải quyết được vấn đề giật tít.
Bên cạnh đó, khi tiếp cận sự kiện, nhà báo cần nỗ lực để xác định nội dung nào bạn đọc quan tâm nhất, nhưng vẫn phản ánh đúng bản chất của sự kiện. Nếu đưa được những nội dung này lên tít báo sẽ hài hòa được câu chuyện vừa giật được tít hay, vừa đảm bảo được sự trung thực của nội dung.
“Sự trung thực của nội dung là bản chất, là trụ cột mà nhà báo phải bám vào để lựa chọn được tít lôi cuốn nhất, hấp dẫn nhất, kể được câu chuyện của mình”, nhà báo Quý Hiên cho hay.
Nhắn nhủ tới các nhà báo trẻ về việc đối mặt với những thách thức đạo đức do AI mang lại trong kỷ nguyên số, nhà báo Quý Hiên khuyên các bạn cần giữ được sự yêu nghề. Chỉ có yêu nghề, nhà báo mới vượt qua được những cám dỗ, có được sự tự tôn, tự trọng để giữ được đạo đức nghề báo và đối đầu với những khó khăn, nhất là trong thời đại công nghệ rất phát triển như hiện nay.