Ngòi bút của cải cách, “nhịp cầu” lòng dân

Giữ vững bản lĩnh, nâng tầm chuyên nghiệp, báo chí hôm nay phải là lực lượng đồng hành và kiến tạo, góp phần xây dựng một Nhà nước pháp quyền hiện đại, dân chủ, hiệu lực, hiệu quả.

“Cây bút cũng là chiến sĩ”

Từ ánh sáng của lý tưởng cách mạng và khát vọng khai sáng dân trí, giải phóng dân tộc, ngày 21/6/1925, tại Quảng Châu (Trung Quốc), lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã sáng lập tờ Thanh Niên - tờ báo đầu tiên của cách mạng Việt Nam. Báo chí lúc ấy không đơn thuần là phương tiện thông tin, mà là ngọn cờ tư tưởng, vũ khí tuyên truyền, công cụ tổ chức lực lượng cách mạng và là nơi gieo mầm lý tưởng độc lập - tự do vào lòng tuổi trẻ nước Việt.

Chính Người đã xác định rất rõ ràng trong tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc” (1947): “Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén trong sự nghiệp đấu tranh cách mạng.” (Hồ Chí Minh toàn tập, NXB Chính trị Quốc gia Sự thật, 2011). Với Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhà báo không chỉ là người viết bài, mà là một “chiến sĩ cách mạng” thực thụ trên mặt trận tư tưởng, vừa có bản lĩnh chính trị, vừa có đạo đức nghề nghiệp, lại vừa phải hiểu dân, thương dân, nói tiếng nói của dân. Người yêu cầu người làm báo phải “gần dân, hiểu dân, học dân và nói cho dân hiểu” - đó là sự hội tụ giữa lương tâm nghề nghiệp, ý chí cách mạng và kỹ năng truyền thông.

Trong lần gặp gỡ các cán bộ báo chí tại Việt Bắc năm 1950, Bác căn dặn: “Nhiệm vụ của báo chí là phục vụ Nhân dân, phục vụ cách mạng. Nhà báo cách mạng phải có tâm trong, trí sáng, lòng dũng cảm.” (Hồ Chí Minh toàn tập, NXB Chính trị Quốc gia Sự thật, 2011). Ba phẩm chất ấy - tâm trong, trí sáng, lòng dũng cảm - trở thành “bộ ba cốt lõi” của đạo đức người làm báo cách mạng Việt Nam. Báo chí, với Người, không chỉ là “tường thuật thời cuộc” mà còn là “người dẫn đường cho Nhân dân hiểu đúng, làm đúng, và sống đúng”.

Tư tưởng Hồ Chí Minh về báo chí là một hệ giá trị toàn diện, là di sản tinh thần, kim chỉ nam hành động cho báo chí cách mạng hôm nay - giữa những làn sóng thông tin nhiều chiều, những thách thức từ mạng xã hội, giữa cuộc đấu tranh sự thật và giả dối, giữa xây và chống. “Muốn làm báo tốt thì phải rèn luyện đạo đức cách mạng, phải học tập lý luận, phải gần dân, vì dân mà viết, vì nước mà cầm bút”. (Hồ Chí Minh toàn tập, tập 10).

Dựng niềm tin, tiếp lửa dân tộc

Trong suốt ba thập niên chiến đấu giành độc lập và bảo vệ Tổ quốc (1945 - 1975), báo chí cách mạng Việt Nam không chỉ là tấm gương phản chiếu thời cuộc, mà còn góp phần tạo ra hiện thực bằng sức mạnh của tư tưởng, của ngôn từ, khát vọng sống còn.

Khi tiếng súng đầu tiên vang lên ở Hà Nội trong mùa đông năm 1946, khi miền Bắc chịu mưa bom B52, miền Nam chìm trong khói lửa kháng chiến, báo chí đã xẻ dọc Trường Sơn bằng ngòi bút, hành quân cùng dân tộc bằng câu chữ, góp phần dựng nên trận tuyến tư tưởng vững chắc hợp lực cùng các mặt trận quân sự.

Trong Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến (19/12/1946), Chủ tịch Hồ Chí Minh viết: “Chúng ta muốn hòa bình, chúng ta phải nhân nhượng. Nhưng chúng ta càng nhân nhượng, thực dân Pháp càng lấn tới... Không! Chúng ta thà hy sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, không chịu làm nô lệ”. (Hồ Chí Minh toàn tập, NXB Chính trị Quốc gia Sự thật, 2011). Lời hiệu triệu ấy lập tức lan tỏa qua các tờ báo như: Cứu Quốc, Sự Thật, Quân đội nhân dân, Nhân Dân… trở thành “hịch kháng chiến” trên mặt trận thông tin, cổ vũ lòng yêu nước, kêu gọi toàn dân cầm súng, đồng thời giữ vững niềm tin giữa những tháng năm tối tăm nhất.

Trong cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc, không thể không nhắc đến những nhà báo - nhà văn - chiến sĩ như: Tố Hữu, Nguyễn Đình Thi, Nguyễn Tuân, Nam Cao, Lưu Quang Vũ - những người đã hóa thân thành tiếng nói của thời đại, dựng nên một nền văn học - báo chí chiến đấu đầy xúc cảm và lý tưởng.

Trong suốt hai cuộc kháng chiến, báo chí cách mạng đóng bốn vai trò thiết yếu: tuyên truyền, cổ vũ tinh thần kháng chiến, kiến quốc; phản ánh hiện thực chiến tranh, bảo vệ sự thật; xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc, kết nối tiền tuyến và hậu phương; ghi lại lịch sử bằng lương tri và trách nhiệm. Không một tờ báo nào đứng ngoài dòng chảy dân tộc. Không một nhà báo cách mạng chân chính nào cầm bút mà không tự xem mình như người lính. Như lời của Đại tướng Võ Nguyên Giáp: “Báo chí cách mạng là vũ khí sắc bén, là người bạn đồng hành của quân đội và Nhân dân ta trong suốt chặng đường kháng chiến gian khổ và anh hùng”. (Hồi ký Đại tướng Võ Nguyên Giáp, NXB Chính trị Quốc gia, 2006).

Ngòi bút kiến thiết trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc

Nếu trong chiến tranh, báo chí cách mạng là tiếng gọi ra trận, là ngọn cờ tinh thần tiếp lửa kháng chiến, thì bước vào thời kỳ hòa bình, đặc biệt sau công cuộc Đổi mới năm 1986, báo chí đã chuyển mình thành một "bàn tay tinh thần" - góp phần kiến thiết thể chế, truyền cảm hứng đổi mới và gìn giữ niềm tin xã hội.

Văn kiện Đại hội VI của Đảng (1986) từng xác quyết: “Báo chí cách mạng phải là lực lượng tiên phong trong sự nghiệp đổi mới”. Đó không chỉ là nhiệm vụ, mà còn là lời hiệu triệu hành động. Từ dám phản ánh sự thật về trì trệ, quan liêu, bao cấp, đến lan tỏa các mô hình đổi mới sáng tạo; từ đồng hành với công cuộc hội nhập, đến phản biện những bất cập trong điều hành - báo chí cách mạng đã trở thành người bạn đồng hành không thể thiếu trong hành trình đổi mới đất nước.

Bước vào kỷ nguyên vươn mình, cùng với quyết tâm chuyển đổi mô hình tăng trưởng, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN hiện đại, hiệu lực, hiệu quả, một cuộc cách mạng thể chế đang được triển khai với trọng tâm là tinh gọn bộ máy, nâng cao năng lực quản trị công. Trong quá trình ấy, báo chí cách mạng một lần nữa đóng vai trò chủ lực: truyền thông chính sách - phản ánh thực tiễn - lan tỏa đổi mới - kiến tạo niềm tin.

Phát biểu tại Lễ trao Giải Búa liềm vàng lần thứ IX (2025), Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: “Báo chí cách mạng Việt Nam phải giữ vai trò tiên phong trên mặt trận tư tưởng - văn hóa của Đảng”. Báo chí phải trở thành lực lượng dẫn dắt, soi rọi tư duy chính sách bằng lăng kính của Nhân dân, truyền cảm hứng cải cách bằng trí tuệ và đạo lý. Trong bối cảnh lòng tin xã hội nhiều nơi bị thử thách bởi tin giả, xấu độc và dư luận cực đoan, báo chí càng phải giữ vững vị thế là “người gác cổng giá trị”, là “hành lang dư luận tích cực”.

Chính trong dòng chảy cải cách mạnh mẽ ấy, báo chí phải thể hiện ba vai trò song hành: kênh thông tin chính sách - giúp người dân hiểu rõ mục tiêu, động lực, giải pháp của cải cách; là diễn đàn phản biện - tiếp nhận ý kiến từ Nhân dân, chuyên gia, cử tri; người đồng hành và giám sát cải cách - chỉ ra những “điểm nghẽn”, thúc đẩy tinh thần hành động thực chất, chống hình thức hóa. Mỗi phóng sự dũng cảm phơi bày sự trì trệ, mỗi bài phân tích chính sách chất lượng… đều là “viên gạch” góp phần dựng xây một thể chế mới, dân chủ hơn, gần dân hơn, hiệu quả hơn.

Trong Văn kiện Hội nghị Trung ương 8, Khóa XIII (2023), Đảng ta khẳng định: “Báo chí cách mạng là công cụ quan trọng để xây dựng lòng tin, tạo đồng thuận xã hội, hướng tới phát triển bền vững.” Báo chí hôm nay không chỉ ghi lại lịch sử, mà còn kiến tạo tương lai. Không chỉ là người đưa tin, mà còn là chủ thể kiến thiết. Từ những chuyên mục như “Xây dựng chính sách”, “Phòng chống tiêu cực”, “Đưa nghị quyết vào cuộc sống”… báo chí đã rút ngắn khoảng cách từ nghị trường đến đời sống, từ thể chế đến nhân tâm.

Mỗi nhà báo hôm nay, giữa kỷ nguyên đổi mới lần thứ hai của dân tộc, chính là người tiếp lửa lý tưởng, gìn giữ mạch sống dân tộc bằng tâm trong - trí sáng - bút sắc. Khi bộ máy đang được quyết liệt tinh gọn để hiệu quả hơn, báo chí cũng phải tinh gọn về nội dung - sâu sắc, kịp thời, chuẩn mực. Khi lòng dân đặt nhiều kỳ vọng hơn vào Nhà nước, thì báo chí phải là nhịp cầu trung thực, gần dân, hiểu dân, và truyền tải chính sách bằng thứ ngôn ngữ mạch lạc - dễ hiểu - dễ nhớ - dễ tin.

Một nền báo chí vững mạnh là thành tố không thể thiếu trong kiến trúc quyền lực mềm quốc gia. Bởi không có một nhà nước dân chủ - pháp quyền nào lại thiếu một nền báo chí phản biện có trách nhiệm. Và không có một giấc mơ Việt Nam hùng cường, thịnh vượng nào lại vắng tiếng nói của những ngòi bút tử tế.

BẢO PHƯƠNG