Ảnh báo chí - "quyền lực mềm" từ những khoảnh khắc

Thông điệp từ những khoảnh khắc

- Ông nghĩ sao về quan điểm, ảnh báo chí là tài liệu lịch sử quý giá, là "quyền lực mềm" trong ngoại giao?

Nhà báo Chu Chí Thành:

Các nhà sử học cho rằng, ảnh là tài liệu lịch sử vô cùng quý giá. Nhưng với tôi, ở góc độ nào đó, ảnh chính là lịch sử chứ không đơn thuần là sự ghi chép lịch sử!

Tôi lấy ví dụ đơn giản về sự kiện trao trả tù binh Mỹ của ta năm 1973 tại Gia Lâm, Hà Nội. Dưới ngòi bút của các nhà báo viết, độc giả có thể hình dung ra toàn bộ sự kiện. Song sẽ thực sự ấn tượng hơn, xúc động hơn khi nó được kể lại bằng hình ảnh một người mẹ Mỹ dang tay ôm chầm lấy con trai; một người vợ trẻ nhào vào vòng tay của người chồng phi công... những người lính Mỹ đã đi về phía người thân của họ với niềm sung sướng tột độ và tất cả đều mặc trên mình bộ quần áo mới do chính những người thợ Hà Nội may tặng.

Đấy chính là lịch sử! Và chúng tôi là những phóng viên may mắn khi được chứng kiến thời khắc lịch sử đặc biệt. Toàn bộ các bức ảnh đã ghi lại chân thực nhất, đầy đủ nhất về sự kiện nhưng cao cả hơn chính là "thông điệp hòa bình", là tính nhân văn cao cả chứa đựng trong mỗi bức ảnh đã được Hà Nội gửi đi Washington và người dân trên toàn thế giới. Nó góp phần đập tan những nghi vấn về chế độ cộng sản cũng như những người còn hiểu chưa đúng về dân tộc Việt Nam.

Và hiện nay, trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, ảnh báo chí nói chung, ảnh nội chính - ngoại giao nói riêng không chỉ đơn thuần là những khuôn hình ghi lại khoảnh khắc thời sự, mà nó đã trở thành công cụ "quyền lực mềm" trong ngoại giao và phản ánh vị thế của quốc gia, dân tộc trên trường quốc tế.

Nhà báo Lê Trí Dũng:

Đúng như nhà báo Chu Chí Thành đã nhận định, ảnh nội chính, ngoại giao là hình thức ngoại giao mềm. Và, bản thân mỗi bức ảnh là một khoảnh khắc lịch sử, thậm chí là giai đoạn lịch sử.

Còn nhớ, bức ảnh hội đàm giữa Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và Tổng thống Mỹ Barack Obama ngày 7/7/2015 tại Nhà Trắng ở Thủ đô Washington đã để lại ấn tượng sâu sắc trong mắt các nhà quan sát chính trị. Bức ảnh dung dị, gần gũi giữa hai vị nguyên thủ đã nói lên mối quan hệ chân thành, cởi mở giữa hai quốc gia, dân tộc sau hơn 20 năm bình thường hóa quan hệ.

Hay trong chuyến công tác tại Gia Lai năm 2017, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã đến thăm hỏi, động viên gia đình thương binh Đinh Phi. Bức ảnh không chỉ lột tả sự dung dị, gần gũi của Người đứng đầu Đảng với Nhân dân của mình mà sâu xa hơn, nó phần nào đập tan "cái gọi là vi phạm nhân quyền" mà các thế lực thù địch vẫn thường xuyên tạc.

Gần đây nhất, bức ảnh Lễ ký kết Việt - Pháp hôm 26/5/2025 tại Phủ Chủ tịch đã truyền đi thông điệp về Đối tác Chiến lược Toàn diện giữa hai nước. Đó là minh chứng sinh động cho vai trò của ảnh nội chính, ngoại giao.

Vẫn thiếu những tác phẩm storytelling

- Còn hạn chế của ảnh nội chính, ngoại giao hiện nay là gì, thưa ông?

Nhà báo Chu Chí Thành:

Có thể nói, hiện nay ảnh báo chí nói chung, ảnh nội chính, ngoại giao nói riêng có bước phát triển vượt bậc cả về số lượng, chất lượng. Phóng viên, ngoài sự trợ giúp của công nghệ và các thiết bị máy móc hiện đại, họ được đào tạo bài bản, được giao lưu học hỏi với phóng viên quốc tế... do đó, trình độ kỹ thuật hơn hẳn chúng tôi ngày xưa.

Tuy nhiên, ảnh nội chính, ngoại giao hiện nay vẫn còn nhiều vấn đề cần được nhìn nhận thẳng thắn để có bước đi chuyên nghiệp, mạnh mẽ hơn. Ở các sự kiện chính trị - ngoại giao lớn, hay các hội nghị Trung ương, kỳ họp Quốc hội, hội đàm song phương cấp cao… phóng viên ảnh nội chính luôn kịp thời có mặt, ghi lại đầy đủ diễn biến sự kiện. Nhờ công nghệ hiện đại, các nhà báo có thể truyền tải hình ảnh về tòa soạn gần như tức thì, phục vụ công tác tuyên truyền nhanh nhạy hơn nhiều so với trước đây.

Song, nếu nhìn sâu vào chất lượng nội dung các bộ ảnh, có thể nhận thấy, nhiều bức ảnh vẫn còn dừng lại ở mức độ ghi nhận sự kiện đơn thuần, mang tính khuôn mẫu. Góc máy phổ biến vẫn là chính diện hoặc toàn cảnh, chưa thực sự khai thác các khoảnh khắc đời thường, hậu trường hoặc đặc tả cảm xúc các nhà lãnh đạo khi trao đổi các vấn đề chiến lược. Hay nói cách khác, chúng ta vẫn thiếu kỹ năng storytelling (kể chuyện) chính trị bằng ảnh.

Nhà báo Lê Trí Dũng:

Đúng là ảnh báo chí hiện nay có sự phát triển vượt bậc cả về nội dung và hình thức thể hiện. Song, nhìn từ góc độ của người từng quản lý chuyên môn về ảnh của thông tấn quốc gia, tôi cho rằng, với nhiều lý do khách quan và chủ quan, lĩnh vực ảnh nội chính, ngoại giao vẫn còn khuôn mẫu, chưa lột tả, khai thác hết những câu chuyện đầy cảm xúc phía sau hậu trường mỗi sự kiện. Không ít bộ ảnh chỉ tập trung vào các khoảnh khắc nghi lễ hình thức: lãnh đạo bắt tay, ký kết, trao quà lưu niệm, chụp ảnh lưu niệm.

Những hạn chế này có thể do áp lực về cường độ di chuyển, lịch trình sự kiện dày đặc, khiến phóng viên không đủ thời gian để sáng tác, khai thác các khía cạnh bên lề, hậu trường của sự kiện. Đơn cử, trong vòng 7 ngày (từ 30/9 - 7/10/2024), Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm cùng đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam đã có gần 80 hoạt động tại chuyến công tác tới Mông Cổ, Ireland, tham dự Hội nghị cấp cao Pháp ngữ lần thứ 19 và thăm chính thức Cộng hòa Pháp trên cả bình diện song phương và đa phương.

Dù biết đây là chuyến công tác với nhiều lần "đầu tiên" đặc biệt: là chuyến thăm cấp Nhà nước đầu tiên của Lãnh đạo ta tới Mông Cổ sau 16 năm, tới Ireland sau gần 30 năm thiết lập quan hệ ngoại giao, tới Pháp sau 22 năm và cũng là lần đầu tiên Tổng Bí thư, Chủ tịch nước tham dự Hội nghị cấp cao Pháp ngữ nhưng chúng tôi ưu tiên bảo đảm tuyên truyền bằng ảnh đầy đủ, đa dạng, liên tục theo tiêu chí "Nhanh - Đúng - Trúng - Hay" và truyền tải được thông điệp chiến lược cũng như thể hiện vị thế, bản sắc của Việt Nam.

Đừng "chỉ" thích - Hãy đam mê

- Với vai trò, vị trí cũng như yêu cầu khắt khe trong tác nghiệp như vậy, yếu tố cốt lõi phóng viên ảnh nội chính, ngoại giao phải có là gì, thưa ông?

Nhà báo Chu Chí Thành:

Với tôi, đó chính là bản lĩnh và trách nhiệm chính trị sâu sắc.

Trong chiến tranh, chúng tôi không chỉ ra chiến trường để ghi lại hiện thực khốc liệt mà xác định mình là một chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng. Chúng tôi sẵn sàng đương đầu với bom đạn, bất chấp nguy hiểm để đưa hình ảnh chân thực nhất về sự hy sinh, gian khổ nhưng đầy kiêu hãnh của dân tộc.

Trong thời bình, tinh thần ấy trong tôi cũng như những đồng nghiệp cùng trang lứa vẫn còn nguyên vẹn. Tôi nghĩ rằng, nếu đã là làm phóng viên ảnh, dù bất cứ ở lĩnh vực nào thì hãy luôn tự rèn giũa bản thân. Nếu thấy rằng mình vẫn luôn xúc động với những điều tốt đẹp của đất nước cũng như trăn trở với những bức xúc của xã hội; nếu thấy nghề của mình thật vinh quang thì hãy cứ xả thân và theo đuổi đến cùng những gì mình yêu quý, trân trọng. Đó cũng là cách tôi có được Giải thưởng Hồ Chí Minh cho tác phẩm "Hai người lính" và nhiều giải thưởng cao quý khác.

Nhà báo Lê Trí Dũng:

Tôi thật may mắn và tự hào khi có hơn 20 năm được làm phóng viên ảnh chuyên trách của đồng chí Nguyễn Phú Trọng từ khi ông là Chủ tịch Quốc hội đến khi là Tổng Bí thư. Điều tôi nghiệm thấy, một phóng viên ảnh không chỉ có kỹ thuật giỏi, có niềm đam mê nghề nghiệp hay "vũ khí" hiện đại để tác nghiệp mà quan trọng hơn là bản lĩnh chính trị để vững vàng thực hiện nhiệm vụ.

Thực tế, khác biệt lớn nhất và cũng là yếu tố làm nên cái riêng của mỗi phóng viên ảnh nằm ở yếu tố tư duy bởi ảnh chính trị là ảnh có lớp nghĩa. Gặp lãnh đạo nào cũng được, nhưng phải chọn thời khắc để lột tả tư thế, biểu cảm, hoặc mối quan hệ đối ngoại. Đó là thách thức: phải "đọc" được sự kiện để chụp đúng khoảnh khắc tinh tế nhất.

Vì thế, các phóng viên ảnh hãy rèn tư duy chính trị sâu sắc, học cách "đọc" từng khung hình, đừng chỉ bấm máy cho xong. Hãy luôn giữ tinh thần trách nhiệm, đặt đam mê nghề báo lên trên hết bởi hình ảnh của đất nước, của lịch sử là những gì chúng ta đang tạo ra từng ngày.

- Xin cảm ơn các nhà báo!

Thái Bình thực hiện