“Liệu pháp sốc” của ArgentinaHồi sinh kinh tế hay bất ổn kéo dài?

“Liệu pháp sốc” thực sự gây... sốc

Ngay sau khi nhậm chức vào cuối năm 2023, Tổng thống Argentina Javier Milei đã tuyên bố khởi động một “cuộc cách mạng kinh tế tự do” chưa từng có nhằm vực dậy nền kinh tế đang bên bờ khủng hoảng. Trọng tâm của chiến lược này là một loạt biện pháp cải cách sâu rộng, được chính phủ gọi là “liệu pháp sốc” - một thuật ngữ mô tả các chính sách kinh tế cấp tiến, được triển khai nhanh chóng và quyết liệt trong thời gian ngắn.

Theo đó, Tổng thống Milei đã mạnh tay cắt giảm chi tiêu công trên diện rộng, xóa bỏ hàng loạt khoản trợ cấp nhà nước, đặc biệt là trong lĩnh vực năng lượng và giao thông - những lĩnh vực vốn từ lâu được Nhà nước hậu thuẫn để giữ giá thấp cho người dân. Song song đó, Chính phủ đẩy mạnh tiến trình tư nhân hóa các doanh nghiệp nhà nước hoạt động kém hiệu quả, thu hẹp vai trò của Ngân hàng Trung ương và từng bước tiến đến mục tiêu dài hạn “đô la hóa” nền kinh tế. Ông Milei cho rằng, biện pháp này sẽ giúp ổn định giá cả, chặn đà lạm phát và khôi phục niềm tin vào nền kinh tế Argentina đang lao dốc.

Tổng thống Milei cho biết, “liệu pháp sốc” mà chính quyền của ông áp dụng không chỉ đơn thuần là những biện pháp thắt lưng buộc bụng, mà là một nỗ lực toàn diện nhằm tái cấu trúc nền kinh tế theo hướng tự do hóa. Các chính sách cải cách được triển khai đồng loạt với tốc độ nhanh chưa từng có, thể hiện quyết tâm chuyển đổi mô hình kinh tế từ hệ thống quản lý tập trung của nhà nước sang nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường.

Dù nhận được sự ủng hộ từ giới đầu tư và một bộ phận doanh nghiệp kỳ vọng vào môi trường kinh doanh minh bạch, ít can thiệp hơn, các biện pháp này cũng "gây sốc" đối với nhiều tầng lớp trong xã hội do ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người dân, đặc biệt là người nghèo và tầng lớp trung lưu. Cách tiếp cận này đang đặt ra nhiều nghi vấn về tính phù hợp và hiệu quả lâu dài.

Hệ lụy tiềm ẩn

Đặc biệt, việc Chính phủ chưa thể điều chỉnh được tốc độ và quy mô của những biện pháp này đã dẫn đến nhiều hệ lụy nghiêm trọng về mặt xã hội và chính trị.

Theo đó, giá cả sinh hoạt tăng vọt cùng với mức lạm phát vượt 200% khiến tỷ lệ nghèo vượt ngưỡng 50%, đẩy hàng triệu người dân vào tình trạng khó khăn chồng chất. Nhiều người dân rơi vào tình trạng mất thu nhập, mất niềm tin và không còn đủ khả năng chi trả cho các nhu yếu phẩm cơ bản.

Những đối tượng chịu tác động nặng nề nhất là công chức, người lao động, sinh viên và giáo viên, khi phải đối mặt với tình trạng mất việc làm, thu nhập sụt giảm và cắt giảm ngân sách công. Tình trạng này khiến cho bức tranh kinh tế ngày càng u ám đang nhanh chóng biến thành một cuộc khủng hoảng lòng tin chính trị diện rộng, châm ngòi cho hàng loạt cuộc biểu tình và đình công do các công đoàn, tổ chức xã hội và lực lượng chính trị đối lập phát động nhằm phản đối chính sách cải cách khắc nghiệt của Chính phủ.

Thêm vào đó, một trong những đề xuất gây tranh cãi nhất trong chương trình cải cách của chính quyền Tổng thống Milei là kế hoạch thay thế đồng peso bằng đồng USD. Tuy nhiên, giới chuyên gia cảnh báo rằng, dù một số quốc gia đã từng hưởng lợi từ chính sách tương tự, đây vẫn là một canh bạc mạo hiểm với nhiều hệ quả tiềm tàng.

Việc chuyển sang sử dụng đồng USD đồng nghĩa với việc Argentina sẽ mất hoàn toàn quyền kiểm soát chính sách tiền tệ quốc gia. Trong bối cảnh khủng hoảng, chính phủ sẽ không còn khả năng phá giá nội tệ để thúc đẩy xuất khẩu hoặc thực hiện các biện pháp tiền tệ để kích thích tăng trưởng. Hơn thế nữa, để có đủ lượng đồng USD phục vụ cho quá trình chuyển đổi, chính quyền sẽ phải đối mặt với áp lực tài chính lớn, có thể phải vay nợ nước ngoài hoặc bán tháo tài sản công, điều có nguy cơ đẩy quốc gia vốn đã nợ nần chồng chất vào tình trạng tài khóa tồi tệ hơn.

Thêm vào đó, đô la hóa còn tiềm ẩn nguy cơ gia tăng bất bình đẳng tại Argentina. Trong khi tầng lớp giàu có với dự trữ ngoại tệ được hưởng lợi từ sự ổn định tạm thời, phần lớn người lao động phổ thông - nhận lương bằng đồng peso mất giá, sẽ càng chật vật hơn khi sức mua giảm và chi phí sinh hoạt leo thang. Hiện tại, Argentina đang vận hành một hệ thống thanh toán song tệ không chính thức, trong đó các giao dịch lớn như bất động sản, hàng điện tử và tiêu dùng cao cấp chủ yếu sử dụng đồng USD. Việc hợp thức hóa tình trạng này có thể làm suy yếu vai trò của đồng peso, giảm nhu cầu sử dụng nội tệ và củng cố vị thế đồng USD.

Khủng hoảng không chỉ giới hạn ở lĩnh vực kinh tế mà còn lan rộng sâu sắc sang mặt chính trị - xã hội, thể hiện rõ nét qua sự suy giảm nghiêm trọng lòng tin của người dân vào các thiết chế nhà nước. Những tranh cãi về tính hợp hiến của nhiều sắc lệnh cải cách, cùng với việc chính quyền sử dụng lực lượng cảnh sát để đàn áp các cuộc biểu tình đã khiến hình ảnh của Chính phủ ngày càng trở nên đối đầu và bị cô lập trong dư luận.

Việc tập trung quá nhiều quyền lực vào nhánh hành pháp, cùng xu hướng “phi chính trị hóa” trong quản lý nhà nước, đang làm sâu sắc thêm những chia rẽ trong xã hội Argentina, đặt ra thách thức lớn đối với nền dân chủ và tính chính danh của chính quyền hiện tại.

Các nhà phân tích cảnh báo, nếu không có đối thoại chính trị thực chất và lộ trình cải cách thận trọng hơn, Chính phủ có thể đối mặt với khủng hoảng kép: vừa mất kiểm soát kinh tế, vừa đánh mất lòng tin của người dân vào thể chế dân chủ.

Tác động đối với thương mại

Trong bối cảnh nhiều quốc gia láng giềng như Chile và Peru cũng đang theo đuổi các chương trình cải cách hướng tới tự do hóa kinh tế, mô hình của Argentina ban đầu được theo dõi với sự quan tâm nhất định. Tuy nhiên, những hệ lụy xã hội và bất ổn chính trị ngày càng gia tăng tại Buenos Aires đã làm dấy lên làn sóng hoài nghi về tính bền vững cũng như hiệu quả dài hạn của các biện pháp cải cách này.

Bên cạnh đó, chính sách đơn phương và lập trường kinh tế đối lập của ông Milei còn làm trầm trọng thêm sự chia rẽ tư tưởng trong nội bộ khối Thị trường chung Nam Mỹ (MERCOSUR). Sự khác biệt ngày càng rõ giữa các nước theo xu hướng cánh hữu như Paraguay, Uruguay với các quốc gia cánh tả như Brazil, Colombia đang cản trở các nỗ lực thống nhất chính sách kinh tế và chính trị trong khối. Khi các nước thành viên ngày càng khó tìm được tiếng nói chung, vai trò của MERCOSUR với tư cách một liên minh khu vực có ảnh hưởng trên trường quốc tế bị suy yếu đáng kể, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị toàn cầu gia tăng.

Hệ quả là Argentina - với nền tài chính mong manh và khả năng tiếp cận vốn quốc tế hạn chế, đứng trước nguy cơ ngày càng phụ thuộc vào các đối tác phi truyền thống như Trung Quốc hoặc Nga để bù đắp đầu tư và hỗ trợ kinh tế, từ đó làm thay đổi cán cân ảnh hưởng địa chính trị tại khu vực Nam bán cầu.

Cải cách cần đi đôi với ổn định xã hội

Nhiều chuyên gia nhận định, cuộc khủng hoảng đang diễn ra tại Argentina được xem như một hồi chuông cảnh tỉnh về ranh giới mong manh giữa cải cách cấp tiến và sự sụp đổ của trật tự xã hội. Bài học từ Argentina cho các nền kinh tế đang phát triển là cải cách cần đi đôi với ổn định xã hội và công bằng phân phối. Phát triển bền vững không chỉ dựa vào chỉ số tài chính mà phải xây dựng trên đồng thuận xã hội và bảo vệ nhóm dễ tổn thương. Chỉ khi cân bằng được hiệu quả kinh tế và công bằng xã hội, các quốc gia mới có thể vượt qua thách thức trong thời đại toàn cầu hóa.

Châu Anh