Đông Nam Á tăng cường liên kết với châu Âu

Trong số những lựa chọn, châu Âu nổi lên như một trục liên kết tiềm năng - không chỉ giúp khu vực giảm thiểu rủi ro từ các cú sốc bên ngoài mà còn mở ra cơ hội hội nhập sâu hơn với một trung tâm kinh tế hàng đầu thế giới, từ đó định hình vị thế khu vực.

Áp lực từ hai "cực" thương mại

Trong nhiều năm qua, các nền kinh tế Đông Nam Á đã nỗ lực duy trì thế cân bằng trong quan hệ với cả Mỹ và Trung Quốc - hai đối tác thương mại lớn nhất toàn cầu. Tuy nhiên, căng thẳng thương mại giữa hai cường quốc ngày càng phức tạp, với các biện pháp áp thuế, trừng phạt kinh tế và gián đoạn chuỗi cung ứng đang trực tiếp tác động đến triển vọng tăng trưởng của khu vực.

Chính quyền Tổng thống Donald Trump theo đuổi chính sách thương mại bảo hộ quyết liệt, đặt ra hàng loạt rào cản thuế quan đối với hàng hóa Trung Quốc, đồng thời tỏ ra hoài nghi với hệ thống thương mại toàn cầu dựa trên luật lệ. Trong bối cảnh đó, xu hướng rút lui khỏi các thể chế đa phương của Mỹ đã tạo ra một khoảng trống trong cấu trúc quyền lực thương mại quốc tế, đặt ra yêu cầu cấp bách đối với các quốc gia như Việt Nam, Singapore hay Indonesia trong việc tìm kiếm những đối tác thay thế nhằm duy trì ổn định và tăng trưởng bền vững.

Về phía Trung Quốc, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đang đối mặt với không ít khó khăn nội tại: từ tiêu dùng trong nước suy yếu, nợ công tăng cao đến năng lực sản xuất dư thừa. Việc Bắc Kinh liên tục xuất khẩu hàng hóa giá rẻ tràn ngập thị trường châu Á khiến nhiều quốc gia trong khu vực phải đối diện với áp lực cạnh tranh khốc liệt, đặc biệt là trong các ngành sản xuất cơ bản.

Áp lực từ hai thị trường chủ lực - Mỹ và Trung Quốc - đang khiến Đông Nam Á rơi vào tình thế dễ tổn thương. Trong bối cảnh đó, nhu cầu đa dạng hóa đối tác và mở rộng không gian kinh tế trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Cơ hội từ một cực tăng trưởng mới

Liên minh châu Âu (EU) - với tổng sản phẩm quốc nội (GDP) lên tới 18.600 tỷ USD, gồm 27 nền kinh tế phát triển và có kinh nghiệm hội nhập sâu rộng - đang được xem là một cực tăng trưởng tiềm năng mà Đông Nam Á cần tận dụng. Việc thiết lập các cơ chế hợp tác kinh tế song phương, thúc đẩy các hiệp định thương mại tự do và tái khởi động tiến trình hội nhập “khu vực - khu vực” có thể giúp các quốc gia Đông Nam Á không chỉ giảm thiểu sự phụ thuộc vào hai cực lớn Mỹ - Trung, mà còn nâng cao năng lực tự chủ chiến lược.

Nhà phân tích Lizza Bomassi tại Viện nghiên cứu an ninh Liên minh châu Âu (EUISS) cho rằng: “Giá trị của châu Âu nằm ở việc trở thành đối tác đáng tin cậy trong các lĩnh vực quan trọng như an ninh năng lượng, cơ sở hạ tầng xanh và quản trị kỹ thuật số. Đây là những lĩnh vực mà các nước Đông Nam Á muốn đa dạng hóa và xây dựng khả năng phục hồi, đặc biệt là khi đứng trước những lo ngại về tình trạng phụ thuộc quá mức”.

Dù đã có những bước đi tích cực, như Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) hay thỏa thuận giữa EU và Singapore, nhưng nhìn chung, tiến trình hợp tác thương mại giữa châu Âu và Đông Nam Á tới nay vẫn chưa phát triển tương xứng với tiềm năng. Các cuộc đàm phán cho một hiệp định toàn diện giữa EU và Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đã bị đình trệ từ năm 2009, chủ yếu do khác biệt về lợi ích và cách tiếp cận.

Tuy nhiên, bối cảnh hiện nay đang tạo ra một động lực mới. Tại Đối thoại Shangri-La gần đây, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã kêu gọi châu Âu và châu Á đẩy mạnh hợp tác an ninh và thương mại, đặc biệt trong việc giảm thiểu rủi ro chuỗi cung ứng và ký kết thêm nhiều hiệp định tự do thương mại, để bảo vệ trật tự quốc tế dựa trên luật lệ và tránh bị lôi kéo vào sự cạnh tranh ngày càng gia tăng giữa Mỹ và Trung Quốc.

“Chúng ta muốn bảo vệ sự ổn định, hòa bình và thịnh vượng của mình, vì vậy hãy bắt tay cùng nhau. Hãy xây dựng một liên minh mới tích cực giữa châu Âu và châu Á, dựa trên các chuẩn mực chung, trên các nguyên tắc chung, để bảo đảm chúng ta không phải là “nạn nhân” của tình trạng mất cân bằng liên quan đến lựa chọn của các siêu cường”, Tổng thống Macron khẳng định.

Đây là dấu hiệu cho thấy châu Âu đang chủ động hơn trong chiến lược hướng Đông và có thể trở thành đối tác đồng hành cùng Đông Nam Á trong việc đối phó với các biến động toàn cầu.

Tận dụng lợi thế, vượt qua thách thức

Đông Nam Á không thiếu những lợi thế để thúc đẩy hợp tác với châu Âu: lực lượng lao động trẻ, năng động; chi phí sản xuất cạnh tranh; hệ thống cảng biển ngày càng hiện đại và mạng lưới khu công nghiệp, khu phát triển liên kết xuyên biên giới đang hình thành mạnh mẽ... Trong bối cảnh khó khăn hiện nay, việc đạt được các hiệp định song phương ngắn hạn, nhắm vào những ngành mà EU đang gặp khó như sản xuất thiết bị y tế, điện tử hay dược phẩm, có thể là cách tiếp cận thực dụng.

Việt Nam là ví dụ điển hình về một quốc gia đã tận dụng hiệu quả các Hiệp định thương mại tự do để thu hút đầu tư, mở rộng xuất khẩu và từng bước nâng cao vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu. Các chỉ số về xuất nhập khẩu, đầu tư và tăng trưởng sản xuất đều tăng sau khi EVFTA có hiệu lực. Những thành công này có thể trở thành hình mẫu cho các quốc gia trong khu vực khi tìm kiếm các đối tác mới ngoài Trung Quốc và Mỹ.

Dẫu vậy, rào cản lớn nhất vẫn nằm ở yếu tố chính trị. Chủ nghĩa bảo hộ tại một số quốc gia châu Âu, nhất là trong lĩnh vực nông nghiệp, và những thay đổi trong cục diện chính trị nội bộ khiến việc đàm phán các hiệp định trở nên phức tạp. Tại Đông Nam Á, các bất đồng giữa một số quốc gia thành viên cũng đặt ra những thách thức không nhỏ cho quá trình hội nhập sâu rộng hơn.

Tuy nhiên, trong nguy luôn có cơ. Nguy cơ suy thoái toàn cầu hiện nay có thể là chất xúc tác mạnh mẽ buộc các quốc gia phải xem xét lại những quan điểm bảo thủ trước đây. Khi những cú sốc từ các chính sách thương mại của Mỹ và sự bấp bênh của thị trường Trung Quốc ngày càng rõ ràng, thì việc Đông Nam Á và EU tìm đến nhau không chỉ là một lựa chọn chiến lược mà còn là bước đi cần thiết để bảo vệ lợi ích kinh tế lâu dài.

Chủ động định hình vị thế

Trong thời điểm địa chính trị đầy bất định hiện nay, việc chỉ đứng ngoài cuộc và chờ đợi sự điều chỉnh từ các cường quốc là một lựa chọn rủi ro. Đông Nam Á cần chủ động hơn trong việc thiết lập các mối quan hệ thương mại mới, nhất là với châu Âu, đối tác có nền tảng thể chế ổn định, định hướng phát triển bền vững và cam kết mạnh mẽ với các chuẩn mực thương mại công bằng.

Việc tăng cường hợp tác với EU không có nghĩa là chọn bên trong cuộc cạnh tranh Mỹ - Trung, trái lại còn là động thái tự xác định lợi ích của mình, vững vàng định hướng trong một trật tự kinh tế đang chuyển dịch. “Quan hệ đối tác EU - ASEAN sẽ trở thành một cơ chế phòng thủ mang tính biểu tượng quan trọng. Nó củng cố rằng Đông Nam Á không bị cô lập và có nhiều đối tác, giúp khu vực này có khả năng phục hồi tốt hơn”, nhà phân tích Lizza Bomassi khẳng định.

Về dài hạn, khu vực cũng có thể mở rộng quan hệ với các thị trường tiềm năng khác như Ấn Độ, Trung Đông hay châu Phi - nơi nhu cầu tiêu dùng đang gia tăng và có thể trở thành động lực tăng trưởng mới trong thập kỷ tới. Tuy nhiên, xét về quy mô và khả năng tạo ảnh hưởng, châu Âu vẫn là lựa chọn phù hợp để Đông Nam Á xây dựng một “hàng rào chiến lược” trong thời kỳ bất định của thương mại toàn cầu.

Tình trạng bị “kẹp" giữa hai cường quốc kinh tế là điều không thể tránh khỏi trong ngắn hạn. Tuy nhiên, về lâu dài, lựa chọn tốt nhất đối với Đông Nam Á có thể chính là đứng về phía chính mình - thông qua việc tăng cường liên kết nội khối và chủ động mở rộng hợp tác với các đối tác chiến lược. Việc đầu tư cho hợp tác ASEAN - EU, trong ngắn hạn và dài hạn, sẽ góp phần định hình vai trò của khu vực, trong một thế giới đa cực và không ngừng chuyển động như hiện nay.

Hồng Nhung