Cuộc xung đột Israel - Iran:Tổng thống Donald Trump trước 3 lựa chọn then chốt

Tổng thống Mỹ Donald Trump từng cam kết sẽ chấm dứt các cuộc chiến ở Trung Đông khi ông nhậm chức. Nhưng thay vào đó, giờ ông đang đứng trước bài toán giải quyết một cuộc chiến mới: Xung đột Israel - Iran.

Ngày 15/6, ông tuyên bố trên mạng xã hội rằng “chúng ta có thể dễ dàng đạt được một thỏa thuận”, thể hiện sự lạc quan về khả năng chấm dứt xung đột. Vài giờ sau, ông còn gợi ý rằng hòa bình giữa hai quốc gia đối địch từ năm 1979 đến nay chỉ đơn thuần là thuyết phục hai bên... tăng cường thương mại.

Tuyên bố này được đưa ra giữa lúc Tel Aviv liên tục hứng chịu các đợt tấn công bằng tên lửa, còn Tehran chịu tổn thất nặng nề từ các cuộc không kích. Trong bối cảnh đó, sự lạc quan của Tổng thống Mỹ vấp phải không ít hoài nghi, đặc biệt khi ông là người nắm trong tay những công cụ chính sách có thể ảnh hưởng trực tiếp đến tiến trình và kết cục của cuộc chiến.

Theo các nhà quan sát, ngay giờ phút người đồng minh Benjamin Netanyahu phát động cuộc tấn công vào Iran, ông Donald Trump đã buộc phải đứng trước ba sự lựa chọn, mà lựa chọn nào cũng hết sức khó khăn.

Ngoại giao - lối thoát ưu tiên nhưng không dễ dàng

Trước khi xung đột Israel - Iran nổ ra, Mỹ đang thúc đẩy đàm phán về một thỏa thuận hạt nhân mới với Iran - điều từng bị gián đoạn kể từ khi chính quyền của ông Donald Trump rút khỏi Kế hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA) năm 2018. Vòng đàm phán thứ sáu dự kiến diễn ra vào ngày 15/6 đã bị hủy bỏ ngay khi xung đột leo thang. Tuy nhiên, Washington vẫn duy trì quan điểm ủng hộ đối thoại nhằm kiềm chế chương trình hạt nhân của Iran - một trong những nguyên nhân cốt lõi dẫn đến hành động quân sự từ phía Israel.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy cả hai bên tham chiến chưa sẵn sàng cho một lối thoát bằng ngoại giao. Israel được cho là đã chuẩn bị cho cuộc chiến này trong nhiều năm và khó có thể chấp nhận ngừng bắn khi các mục tiêu chiến lược còn dang dở. Trong khi đó, Iran dù tuyên bố sẵn sàng hướng đến ngừng bắn, nhưng chưa thể hiện thiện chí nhượng bộ đáng kể trong vấn đề hạt nhân, đặc biệt là việc từ bỏ làm giàu uranium và tháo dỡ các cơ sở hạt nhân trọng yếu - những yêu cầu mà Tehran nhiều lần từ chối trong suốt nhiều thập kỷ.

Bên cạnh đó, lòng tin giữa Mỹ và Iran đang ở mức rất thấp. Việc Mỹ đơn phương rút khỏi JCPOA, ám sát Tướng Qasem Soleimani năm 2020, cũng như việc để Israel hành động quân sự trước, khiến Tehran nghi ngờ vai trò trung gian của Washington. Mặc dù các nước châu Âu như Đức, Anh và Pháp bày tỏ thiện chí làm trung gian hòa giải, nhưng rõ ràng chỉ có Mỹ mới đủ sức nặng để bảo đảm một thỏa thuận có thể được cả Israel lẫn Iran tôn trọng.

Tham chiến hay không - bài toán rủi ro

Một trong những yêu cầu lớn nhất hiện nay từ phía Israel là sự hỗ trợ trực tiếp của Mỹ trong các cuộc tấn công nhằm vào các cơ sở hạt nhân sâu dưới lòng đất của Iran, đặc biệt là tại cơ sở Fordow - nơi được cho là khó bị phá hủy bởi vũ khí thông thường của Israel. Trong khi cơ sở Natanz đã bị phá hủy một phần, Fordow vẫn là mục tiêu bất khả xâm phạm nếu không có sự tham gia của vũ khí xuyên phá từ Mỹ.

Việc Tổng thống Donald Trump quyết định cho Mỹ tham chiến, dù chỉ giới hạn trong một số cuộc không kích chiến thuật, có thể khiến cục diện leo thang nguy hiểm. Iran hiện vẫn tránh tấn công trực tiếp vào các mục tiêu của Mỹ, nhằm không kéo Washington vào cuộc xung đột. Nhưng nếu Mỹ trực tiếp tham gia, Iran có thể cảm thấy không còn gì để mất và sẵn sàng đáp trả trên quy mô rộng hơn, nhắm vào các căn cứ, tàu chiến hoặc đồng minh Mỹ trong khu vực.

Một số nhà phân tích cho rằng, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đang tính toán đến khả năng mở rộng chiến sự, hướng tới thay đổi chế độ tại Iran. Trong các tuyên bố gần đây, ông kêu gọi người dân Iran đứng lên chống lại chính quyền và cho rằng “sự thay đổi chế độ có thể là kết quả tất yếu” của cuộc chiến. Nếu đó thực sự là mục tiêu chiến lược, việc kéo Mỹ vào tham chiến có thể chỉ là bước đầu trong một chiến dịch rộng lớn, kéo dài và đầy rủi ro.

Hỗ trợ Israel - giới hạn cần tính toán

Giả sử Tổng thống Donald Trump quyết định không can dự trực tiếp vào chiến sự, cũng không thể hiện nỗ lực đàm phán đáng kể, thì vẫn còn một lựa chọn khác: Mức độ hỗ trợ tiếp tục dành cho Israel. Dù tuyên bố có thể “tự vệ”, Israel vẫn dựa vào Mỹ trong nhiều lĩnh vực: từ đánh chặn tên lửa đạn đạo của Iran, chia sẻ tình báo, đến bổ sung kho vũ khí.

Ông Donald Trump có thể thúc giục Israel tìm kiếm một giải pháp kết thúc chiến tranh. Nhưng cũng có khả năng ông tiếp tục cho phép Israel hành động như đã từng làm với chiến sự tại Dải Gaza kể từ tháng Ba. Khi đó, Israel có thể tiếp tục các đợt không kích trong nhiều tuần, nếu Iran cạn kiệt khả năng phản công bằng tên lửa. Câu hỏi đặt ra là: Israel sẽ ngừng lại ở đâu? Liệu họ sẽ tuyên bố chiến thắng, hay tiếp tục chiến dịch quân sự với hy vọng làm suy yếu chính quyền Iran?

Một số chuyên gia cảnh báo, nếu Iran không thể tấn công trả đũa một cách hiệu quả, họ có thể tìm cách mở rộng chiến sự sang các nước láng giềng, khiến toàn khu vực Trung Đông chìm trong bất ổn kéo dài.

Cánh cửa hẹp

Càng kéo dài, cuộc xung đột Israel - Iran càng trở nên khó kiểm soát và tiềm ẩn nguy cơ lan rộng. Một nhà ngoại giao phương Tây nhận định: “Israel sẽ không có kết thúc có hậu nếu không kéo Mỹ vào cuộc hoặc khiến chế độ Iran sụp đổ - cả hai đều là canh bạc lớn”.

Trong bối cảnh đó, giải pháp ngoại giao đầu tiên, dù khó khăn, vẫn được xem là lối thoát khả dĩ nhất. Nhưng để đạt được một thỏa thuận ngừng bắn toàn diện, cần đến sự linh hoạt từ cả Israel và Iran, và một chiến lược ngoại giao nhất quán, hiệu quả từ phía Tổng thống Mỹ - điều mà giới quan sát cho rằng cả ba bên hiện nay đều chưa sẵn sàng.

Hồng Nhung