Giải pháp nào giúp báo chí thích ứng, phát triển trong kỷ nguyên AI?

Tại Hội thảo khoa học quốc tế “Báo chí - truyền thông trong bối cảnh AI phát triển”, các chuyên gia đã đề xuất nhiều giải pháp để ngành báo chí thích ứng và phát triển.

Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lê Hải Bình: "Cần sự đổi mới từ hệ thống đào tạo báo chí"

Theo PGS.TS Lê Hải Bình, Ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, để đảm bảo hệ thống báo chí phát triển lành mạnh, hoạt động đúng tôn chỉ, mục đích và đáp ứng yêu cầu của thời đại số, cần tập trung một số định hướng trọng tâm mang tính chiến lược.

Thứ nhất, tập trung hoàn thiện khuôn khổ pháp lý trong lĩnh vực báo chí và truyền thông số, đặc biệt là các quy định liên quan đến nội dung do trí tuệ nhân tạo (AI) tạo ra, xác lập rõ trách nhiệm pháp lý của tổ chức, cá nhân trong việc sử dụng AI, đồng thời xây dựng cơ chế quản lý nhằm bảo đảm an toàn thông tin và môi trường truyền thông lành mạnh.

Thứ hai, tạo điều kiện và có chính sách hỗ trợ các cơ quan báo chí trong việc ứng dụng công nghệ số, nhất là trí tuệ nhân tạo vào quy trình sản xuất và phân phối nội dung; đồng thời chỉ đạo xây dựng bộ quy tắc đạo đức, tiêu chuẩn kỹ thuật trong việc ứng dụng AI, bảo đảm tính minh bạch, trách nhiệm và phục vụ lợi ích công.

Thứ ba, ưu tiên nâng cao năng lực số cho đội ngũ người làm báo; chỉ đạo xây dựng các chương trình đào tạo lại, đào tạo chuyên sâu, tăng cường hợp tác với các cơ sở đào tạo, viện nghiên cứu và doanh nghiệp công nghệ để hình thành nguồn nhân lực báo chí có khả năng thích ứng nhanh với chuyển đổi số và xu thế truyền thông hiện đại.

Bên cạnh vai trò của cơ quan quản lý và các cơ quan báo chí, Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lê Hải Bình nhấn mạnh vai trò đặc biệt quan trọng của các cơ sở đào tạo báo chí - truyền thông trong việc chuẩn bị đội ngũ làm báo có phẩm chất, kỹ năng và tư duy phù hợp với thời đại trí tuệ nhân tạo.

Ông cho rằng, các cơ sở đào tạo báo chí - truyền thông cần cập nhật nội dung giảng dạy để phản ánh đúng những biến chuyển của môi trường truyền thông số, đặc biệt là các kỹ năng khai thác và kiểm soát AI trong quy trình làm báo.

Cần trang bị cho sinh viên không chỉ kiến thức chuyên môn, mà cả năng lực phản biện, hiểu biết về đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm xã hội trong bối cảnh thông tin đa chiều. Tăng cường hợp tác với các cơ quan báo chí, doanh nghiệp công nghệ để đào tạo theo hướng thực hành, bám sát thực tiễn, đồng thời phát triển các trung tâm nghiên cứu ứng dụng AI trong báo chí - truyền thông.

“Sự đổi mới từ hệ thống đào tạo chính là nền tảng bền vững để ngành báo chí không chỉ theo kịp mà còn chủ động dẫn dắt trong kỷ nguyên số. Nhân lực là yếu tố quyết định. Chỉ khi đội ngũ làm báo được trang bị đầy đủ về năng lực công nghệ, đạo đức nghề nghiệp và tư duy độc lập, thì AI mới trở thành công cụ hỗ trợ, chứ không phải thay thế con người”, PGS.TS Lê Hải Bình nói.

PGS.TS Đinh Thị Thu Hằng, Viện trưởng Viện Báo chí - Truyền thông: "Đề xuất bổ sung và hoàn thiện hành lang pháp lý"

PGS.TS Đinh Thị Thu Hằng, Viện trưởng Viện Báo chí - Truyền thông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền đề xuất, để tận dụng sức mạnh của trí tuệ nhân tạo thúc đẩy sự phát triển của báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên số, cần thống nhất và nâng cao nhận thức về ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong hoạt động báo chí.

Theo bà, trong thực tế, vẫn đang tồn tại tâm lý sợ AI, muốn tránh AI, không chấp nhận sự thay đổi, thậm chí có định kiến với trí tuệ nhân tạo, cho rằng AI sẽ thay thế hoàn toàn nhà báo, gây ra thất nghiệp hàng loạt. Một số người còn lo ngại rằng AI có thể vượt khỏi tầm kiểm soát, ảnh hưởng tiêu cực đến đạo đức xã hội hoặc trở thành mối đe dọa đối với sự tồn tại của nhân loại.

“Những nỗi lo này, dù phần nào có cơ sở, nhưng nếu không được nhìn nhận một cách khách quan và khoa học, có thể cản trở sự phát triển và ứng dụng tích cực của công nghệ AI trong đời sống”, PGS.TS Đinh Thị Thu Hằng cho hay.

Bên cạnh đó, cơ quan báo chí cần xây dựng chiến lược chuyển đổi số, trong đó đẩy mạnh ứng dụng AI. Một trong những trọng tâm của chiến lược này là đẩy mạnh ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào quy trình sản xuất và phân phối nội dung.

PGS.TS Đinh Thị Thu Hằng cũng đề xuất bổ sung và hoàn thiện hành lang pháp lý nhằm đảm bảo phát triển công nghệ đi đôi với kiểm soát rủi ro. Đặc biệt, việc đầu tư phát triển nguồn nhân lực có năng lực thích ứng và khai thác hiệu quả công nghệ này trở thành yêu cầu cấp thiết. Các nhà báo không chỉ cần kỹ năng nghiệp vụ mà còn phải am hiểu công nghệ, có khả năng sử dụng các công cụ AI. Do đó, cần có chiến lược đào tạo bài bản, từ nâng cao kiến thức công nghệ, kỹ năng phân tích dữ liệu, đến đạo đức nghề nghiệp trong môi trường số.

"Bên cạnh đào tạo lại đội ngũ hiện có, cần xây dựng các chương trình hợp tác giữa cơ quan báo chí với các trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp công nghệ để phát triển lớp nhà báo mới - những người vừa vững nghiệp vụ, vừa có năng lực công nghệ, nhằm đáp ứng hiệu quả yêu cầu chuyển đổi số trong báo chí hiện đại.

Cần kết nối giữa nhà báo và chuyên gia công nghệ để phát triển các sản phẩm báo chí đổi mới sáng tạo. Về phía các trường đại học cần cập nhật chương trình đào tạo ngành báo chí, tích hợp kiến thức AI và dữ liệu lớn", PGS.TS Đinh Thị Thu Hằng nhấn mạnh.

Phó Vụ trưởng Vụ Báo chí - Xuất bản, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương: "Thúc đẩy hợp tác giữa báo chí truyền thống và các nền tảng số"

Theo bà Nguyễn Thị Minh Huế, Phó Vụ trưởng Vụ Báo chí - Xuất bản, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, để khẳng định vai trò chủ đạo của báo chí cách mạng, đồng thời tận dụng và kiểm soát tốt sức mạnh công nghệ, cần hoàn thiện thể chế, xây dựng hành lang pháp lý và quy định quản lý phù hợp với công nghệ AI.

Bà Nguyễn Thị Minh Huế cho biết, trong thời gian tới, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương sẽ định hướng, phối hợp với Hội Nhà báo Việt Nam xây dựng, bổ sung thêm quy tắc đạo đức nghề nghiệp đối với nhà báo trong kỷ nguyên số.

Bà Huế đề xuất cần bổ sung và xây dựng các quy định liên quan về giám sát, xử lý thông tin sai phạm, tin giả, bảo vệ quyền riêng tư và bảo mật thông tin trên không gian số. Đẩy mạnh công tác phối hợp giữa Hội Nhà báo Việt Nam với các bộ, ngành, cơ quan liên quan để thiết lập cơ chế quản lý, lãnh đạo báo chí tổng thể, minh bạch và hiệu quả trong môi trường truyền thông số.

Nâng cao năng lực về công nghệ số, AI cho đội ngũ lãnh đạo, quản lý báo chí cùng đông đảo nhà báo. Xây dựng các chương trình đào tạo liên tục kết hợp với các trường đại học, các viện nghiên cứu và các tổ chức quốc tế để cập nhật xu hướng công nghệ mới nói chung, cũng như xu hướng công nghệ mới trong báo chí, truyền thông nói riêng.

Bên cạnh đó, cần đầu tư phát triển hệ thống công nghệ hiện đại, hỗ trợ công tác quản lý, lãnh đạo, chỉ đạo và định hướng thông tin báo chí. Các bộ, ban, ngành cần phối hợp xây dựng và triển khai hệ thống phân tích dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo phục vụ giám sát, phát hiện sớm các hiện tượng thông tin truyền thông sai lệch gây nhiễu loạn dư luận; từ đó có các biện pháp lãnh đạo, chỉ đạo phù hợp, kịp thời.

“Tôi cũng cho rằng cần có sự đổi mới tư duy, mô hình tổ chức và phương thức hoạt động của báo chí trong kỷ nguyên AI. Khuyến khích các cơ quan báo chí tích cực đổi mới mô hình hoạt động, chuyển đổi số, ứng dụng AI trong sản xuất nội dung, phát triển báo chí dữ liệu và báo chí đa phương tiện. Đồng thời, thúc đẩy hợp tác giữa báo chí truyền thống và các nền tảng số, công ty công nghệ để mở rộng phạm vi tiếp cận, nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường truyền thông”, bà Nguyễn Thị Minh Huế nhấn mạnh.

PGS.TS Hà Huy Phượng, Học viện Báo chí và Tuyên truyền: "Nâng cao năng lực đội ngũ nhà báo là điều kiện tiên quyết"

PGS.TS Hà Huy Phượng, Trưởng ban Tổ chức cán bộ, Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho rằng, trong kỷ nguyên số và trí tuệ nhân tạo, cần nâng cao năng lực “nhà báo số”. Việc nâng cao năng lực đội ngũ nhà báo không còn là lựa chọn, mà là điều kiện tiên quyết để đảm bảo chất lượng, đạo đức và khả năng cạnh tranh của báo chí trong môi trường truyền thông số.

Ông đề xuất, cần có giải pháp xác định lại bộ năng lực cốt lõi của nhà báo thời AI, xây dựng các chương trình đào tạo lại và nâng cấp kỹ năng mang tính bắt buộc, liên tục. Thúc đẩy tinh thần học hỏi và đổi mới sáng tạo của các nhà báo trong tòa soạn.

Ông cũng đề xuất việc xây dựng mô hình tòa soạn tích hợp - mô hình tổ chức sản xuất tin tức theo hướng hợp nhất các phòng ban, nền tảng và quy trình biên tập, xuất bản nhằm tối ưu nguồn lực, cải thiện hiệu suất và nâng cao khả năng phân phối nội dung đa kênh. Khác với mô hình tòa soạn truyền thống vốn chia nhỏ theo loại hình (báo in, phát thanh, truyền hình, báo điện tử), tòa soạn tích hợp tạo nên một hệ sinh thái mở, nơi các nhà báo, biên tập viên, kỹ thuật viên, chuyên gia dữ liệu và AI có thể làm việc đồng thời trên cùng một quy trình.

Đặc biệt, PGS.TS Hà Huy Phượng nhấn mạnh, cần giữ vững vai trò xã hội của báo chí trong bối cảnh chuyển đổi số và ứng dụng trí tuệ nhân tạo.

"Giải pháp giữ vững và tái định vị vai trò xã hội của báo chí, đó là khẳng định tính chính danh, đạo đức và minh bạch trong sản xuất nội dung; phát triển báo chí chất lượng cao; xây dựng vai trò của báo chí như một nền tảng đối thoại xã hội; tăng cường năng lực xác minh và phản bác thông tin sai lệch; phối hợp với các nền tảng công nghệ để thúc đẩy phân phối nội dung có trách nhiệm", PGS.TS Hà Huy Phượng cho hay.

Nhà báo Đào Đình Khoa: "Các tòa soạn cần mạnh dạn sử dụng và đầu tư phát triển AI"

Theo Nhà báo Đào Đình Khoa, Phó Tổng Biên tập Báo Bắc Ninh, để tồn tại và phát triển trong kỷ nguyên AI, các cơ quan báo chí cần có những chiến lược thích ứng rõ ràng.

Cụ thể, các tòa soạn nên mạnh dạn sử dụng và đầu tư phát triển AI một cách rõ ràng thay vì “giậm chân tại chỗ”. Bên cạnh đó, việc đào tạo bài bản cho nhà báo về công nghệ AI là cần thiết để họ có thể sử dụng công cụ này một cách hiệu quả và có trách nhiệm. Tòa soạn cần thu hút và giữ chân nhân tài có kỹ năng về công nghệ và dữ liệu.

Nhà báo Đào Đình Khoa cũng đề xuất cần xây dựng các quy chuẩn đạo đức hoặc tiêu chuẩn sử dụng AI để quản lý rủi ro về độ chính xác và tác động tiêu cực. Cần minh bạch với người dùng về việc sử dụng AI trong nội dung.

Để đối phó với thách thức về bản quyền và sự sụt giảm lưu lượng truy cập từ các nền tảng, các tòa soạn cần đa dạng hóa nguồn thu, không chỉ dựa vào quảng cáo hay thuê bao truyền thống, mà còn từ các thỏa thuận cấp phép nội dung với các nền tảng AI, gây quỹ, hoặc cung cấp các dịch vụ liên quan. Ngoài ra, các tòa soạn cũng nên đầu tư vào các định dạng nội dung mới như âm thanh, video, podcast, mạng xã hội và các sản phẩm cá nhân hóa là ưu tiên hàng đầu; thử nghiệm cách tương tác mới như trò chuyện với nội dung.

Cũng theo ông Khoa, việc tòa soạn báo hợp tác với các công ty công nghệ hoặc tạo lập các liên minh giữa các cơ quan báo chí để đối phó với vấn đề bản quyền và thương lượng với các nền tảng lớn là cần thiết.

TS Nguyễn Mạnh Hải, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh: "Nhà báo cần giữ giá trị cốt lõi của nghề để tạo nội dung vượt trội so với AI"

TS Nguyễn Mạnh Hải, Viện trưởng Viện Thông tin khoa học, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh nhìn nhận, AI sẽ không “giết chết” báo chí, nhưng chắc chắn thay đổi diện mạo nghề báo. Do đó, các nhà báo trong tương lai cần thích nghi bằng cách nâng cao kỹ năng công nghệ, đồng thời nhấn mạnh những giá trị cốt lõi của nghề là sự thật, tính nhân văn, góc nhìn phản biện - những yếu tố giúp họ bổ trợ cho AI và tạo ra nội dung vượt trội so với thứ AI tự làm.

Ông cũng cho rằng, môi trường pháp lý và giáo dục cần nhanh chóng bắt kịp sự phát triển của AI trong truyền thông. Các quy định về trách nhiệm thuật toán, tính minh bạch, quyền sở hữu trí tuệ… phải được xây dựng và thực thi để đảm bảo cuộc chơi công bằng và an toàn.

Đồng thời, việc bồi dưỡng hiểu biết và kỹ năng cho công chúng là “tuyến phòng thủ” quan trọng trước mặt trái AI. Công chúng thông minh, hiểu rõ AI là gì và không phải vạn năng, sẽ biết cách tận dụng lợi ích và đề phòng rủi ro khi tiêu thụ thông tin.

“Cốt lõi của báo chí trong kỷ nguyên AI vẫn không đổi, đó là phục vụ quyền được biết của công chúng, thúc đẩy sự thật và tiến bộ xã hội. AI chỉ nên được coi là phương tiện giúp đạt mục tiêu đó tốt hơn. Con người giữ vai trò dẫn dắt về đạo đức và sáng tạo. Sự cân bằng giữa công nghệ và nhân văn này cần được duy trì thận trọng”, TS Nguyễn Mạnh Hải nhấn mạnh.

Nguyễn Liên