Chào mừng Ngày Quốc tế Bảo tàng 18/5:Làm sống lại di sản trong bảo tàng

Trưng bày Vũ khúc Thiền môn - Nghệ thuật Phật giáo thời Lý: Di sản và công nghệ đang diễn ra tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia gây ấn tượng với công chúng không chỉ ở nét đặc sắc của di sản nghệ thuật Phật giáo mà còn bởi cách diễn giải độc đáo thông qua ứng dụng công nghệ.

Bên cạnh phiên bản gốc, các di sản xuất hiện dưới dạng trình chiếu bằng kỹ thuật 3D mapping, hologram, digital revival, gauze projection… Theo PGS.TS Bùi Minh Trí, Viện trưởng Viện Nghiên cứu văn minh châu Á - đơn vị phối hợp thực hiện trưng bày này, đây là minh chứng rõ nét cho sự kết hợp hiệu quả giữa di sản văn hóa và công nghệ hiện đại, mang đến những trải nghiệm mới mẻ và sâu sắc cho người xem.

Từ kinh nghiệm thực tiễn liên quan đến công tác khảo cổ, làm việc trong ngành di sản (nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh thành), PGS.TS Bùi Minh Trí cho biết các bảo tàng Việt Nam đang lưu giữ lượng lớn hiện vật, di vật quý giá, phản ánh nhiều khía cạnh lịch sử, văn hóa dân tộc.

Tuy nhiên, những hiện vật này đôi khi chưa thực sự được "sống" trọn vẹn trong đời sống đương đại. Thực tế, công chúng dù đến tham quan, thưởng lãm di sản nhưng vẫn chưa cảm nhận hết chiều sâu giá trị lịch sử của chúng. Điều này đặt ra câu hỏi làm thế nào để mọi người thích đến bảo tàng hơn và cảm nhận được đầy đủ giá trị của hiện vật?

Đáp lời trăn trở đó, trưng bày Vũ khúc Thiền môn - Nghệ thuật Phật giáo thời Lý: Di sản và Công nghệ giới thiệu 14 di sản mang dấu ấn biểu trưng, đặc sắc của nghệ thuật Phật giáo thời Lý. Giải pháp được đưa ra dựa trên điểm cốt lõi là trưng bày về lịch sử, văn hóa dân tộc nhưng có sự tương tác giữa di sản và công nghệ.

Công nghệ ở đây không đơn thuần là trình chiếu hay phóng to, thu nhỏ hình ảnh theo cách thường thấy mà xây dựng nên những câu chuyện liên quan đến hiện vật và kể lại theo lối hiện đại.

Đơn cử việc khai thác khía cạnh âm nhạc, di sản âm nhạc của nhà Lý dựa trên các hình điêu khắc vũ công trên hiện vật. Dựa vào hình ảnh điêu khắc mô tả vũ điệu, việc sử dụng nhạc cụ như đàn cổ cầm, đàn nguyệt, sáo trúc, trống đế, ứng dụng công nghệ được đưa vào để tối ưu hình ảnh, âm thanh, giúp công chúng hình dung và cảm nhận truyền thống. Người xem như được sống lại không khí âm nhạc nghệ thuật Phật giáo của nhà Lý nghìn năm về trước.

Chưa kể, ứng dụng công nghệ giúp phục dựng hình ảnh trọn vẹn của những hiện vật bị hư hại. Chẳng hạn, với bức tượng đầu chim phượng bị mất mào hay đuôi, công nghệ diễn giải song song mang lại hình ảnh đầy đủ, trọn vẹn và đẹp đẽ của hiện vật đó.

Hơn thế, công nghệ còn hỗ trợ diễn họa sâu hơn về ý nghĩa, vị trí của những hình tượng như chim phượng trong đời sống nghệ thuật Phật giáo, gắn kết chúng với cấu trúc công trình kiến trúc để thấy rõ bình diện nghệ thuật đặc sắc.

PGS.TS Bùi Minh Trí nhấn mạnh, thông qua công nghệ, chúng ta có thể hiểu một cách sâu sắc và ấn tượng hơn về những giá trị ẩn chứa trong các hiện vật vốn "câm lặng" hoặc chỉ còn là một phần của lịch sử. Công nghệ giúp di sản "sống dậy" và tự kể câu chuyện của chính nó, giảm bớt sự phụ thuộc vào thuyết minh truyền thống, dù người thuyết minh vẫn có vai trò làm sâu sắc thêm trải nghiệm của công chúng.

Tuy nhiên, PGS.TS Bùi Minh Trí cũng lưu ý rằng việc ứng dụng công nghệ trong các bảo tàng phải dựa trên nền tảng nghiên cứu khoa học công phu, kỹ lưỡng và chuẩn xác. Công nghệ chỉ là "đường dẫn", không phải yếu tố quyết định. Yếu tố quyết định là khoa học, là xây dựng kịch bản, câu chuyện dựa trên kết quả nghiên cứu để diễn giải hiện vật một cách nghệ thuật.

"Ứng dụng công nghệ tại các bảo tàng là hướng đi tất yếu và cần thiết. Các bảo tàng cần có tầm nhìn và đầu tư cho tương lai nhưng quan trọng nhất là đầu tư nghiên cứu khoa học để có nội dung chất lượng cho ứng dụng công nghệ. Sự kết hợp này không chỉ đưa giá trị di sản đến gần hơn với công chúng mà một khi công chúng cảm nhận được đầy đủ giá trị, họ sẽ thêm trân trọng và tự hào về văn hóa, văn hiến Việt Nam", PGS.TS Bùi Minh Trí nói.

Thái Minh