Vì sao giống ngô chuyển gene khó được cấp phép lưu hành?

Giảm khả năng tiếp cận giống mới của nông dân

Từ ngày 1.1.2020, các hoạt động nghiên cứu, chọn tạo, công nhận lưu hành, sản xuất, kinh doanh giống cây trồng nông nghiệp tuân thủ quy định tại Luật Trồng trọt năm 2018 và Nghị định 94/2019/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Trồng trọt về giống cây trồng và canh tác.

Trong đó, Luật Trồng trọt năm 2018 (Điều 19, khoản 7) và Nghị định 94 (Điều 12, khoản 3) cho phép và hướng dẫn khảo nghiệm, đăng ký giống cây trồng biến đổi gene/ chuyển gene sau khi được cấp giấy chứng nhận an toàn sinh học và an toàn thực phẩm thức ăn chăn nuôi. Điều này có nghĩa giống chuyển gene được xem xét đăng ký và lưu hành như một giống cây trồng mới. Đồng thời, trong hai văn bản này không có bất cứ điều khoản nào hạn chế hoặc không cho phép đăng ký các giống cây mang tính trạng chuyển gene nói riêng và các tính trạng cải tiến mới nói chung.

Theo Luật Trồng trọt năm 2018, điều kiện để được cấp phép công nhận lưu hành giống ngô mới là giống đó phải đạt các tiêu chuẩn kỹ thuật được đưa ra trong TCVN (Tiêu chuẩn Việt Nam) về DUS (tính khác biệt, tính đồng nhất và tính ổn định) và TCVN về VCU (giá trị canh tác và sử dụng). Quy định này áp dụng cho cả giống thường và giống chuyển gene cũng như giống ngô mang tính trạng cải tiến nói chung.

Tuy nhiên, hướng dẫn khảo nghiệm VCU và DUS hiện hành bị thiếu chỉ tiêu và phương pháp đánh giá - công nhận các tính trạng cải tiến như kháng sâu, chống chịu thuốc bảo vệ thực vật, chống chịu căng thẳng phi sinh học, kháng bệnh... Vì thế, các đơn vị phát triển giống cây trồng không thể đăng ký đồng thời giống ngô lai thường và giống ngô lai mang tính trạng chuyển gene trên nền giống tương đương. Và cho tới nay, chưa có giống ngô chuyển gene nào được đăng ký và cấp phép lưu hành theo quy trình mới của Luật Trồng trọt năm 2018.

Tính từ năm 2020, thời điểm Luật Trồng trọt có hiệu lực, đến tháng 11.2023, chỉ có 12 giống ngô mới được công nhận lưu hành thông qua khảo nghiệm theo quy định mới, trong đó có 8 giống ngô chuyển gene - nhưng đây đều là các giống ngô đã nộp hoặc hoàn thành báo cáo khảo nghiệm trước khi Luật Trồng trọt năm 2018 có hiệu lực.

So với nhu cầu thực tế, số giống mới được công nhận lưu hành là quá ít. Điều này làm giảm khả năng tiếp cận giống mới của nông dân và hạn chế việc chuyển giao các tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất.

“Việc công nhận lưu hành các giống mới được cải tiến trên giống nền bằng công nghệ sinh học vướng mắc và ách tắc nhiều năm nay. Việc một giống có gene kháng trên cơ sở cải tạo giống nền và tương đồng giống nền không được công nhận như giống mới theo quy định hiện hành đang gây nhiều thắc mắc và bất cập, không phù hợp với thực tiễn hiện nay khi mà công nghệ sinh học có những bước tiến rất nhanh”, ông Trần Xuân Định, Phó Chủ tịch thường trực, Tổng thư ký Hiệp hội Thương mại Giống Cây trồng Việt Nam nói.

Sớm bổ sung chỉ tiêu và phương pháp đánh giá, công nhận các tính trạng cải tiến

Trong khi đó, kết quả canh tác 16 giống ngô chuyển gene đã được cấp phép lưu hành từ 2015 tới nay cho thấy nhiều lợi ích nổi bật trong việc giảm thiệt hại năng suất từ sâu bệnh, tăng thu nhập ròng cho nông dân cũng như tạo ra nhiều tác động tích cực tới môi trường và thực tiễn quản lý đồng ruộng. Theo số liệu của Croplife Việt Nam, trồng ngô chuyển gene, nông dân thu được lợi nhuận cao hơn từ 4,5 - 5 triệu đồng/ha so với ngô thông thường. Ngô chuyển gene được giới thiệu vào năm 2015 cũng đã mang lại một công cụ kiểm soát sâu keo mùa thu hiệu quả bùng phát từ năm 2018 - 2019 tại nước ta.

Theo bà Đặng Ngọc Chi, Chủ tịch Nhóm Công nghệ sinh học và Giống cây trồng, CropLife Việt Nam, thực tế canh tác và lợi ích các giống ngô chuyển gene trong gần 10 năm qua mang lại cho nông dân Việt Nam đã cho thấy vai trò quan trọng của những cải tiến trong lai tạo giống cây trồng trong canh tác nông nghiệp, đặc biệt với những nông hộ canh tác quy mô nhỏ và dưới áp lực của biến đổi khí hậu. “Ứng dụng giải pháp và công nghệ sinh học mới đang giúp nông dân có cơ hội tiếp cận với ngày càng nhiều các giống cây trồng với những đặc tính mới, không dừng lại ở khả năng chống chịu dịch hại mà còn giúp gia tăng năng suất, chất lượng và thích ứng với điều kiện thời tiết bất thuận”, bà Chi khẳng định.

Ở góc độ cơ quan quản lý nhà nước, định hướng của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn là khuyến khích áp dụng các giống cây trồng mới, mang đặc tính cải tiến (ví dụ khả năng chống chịu sâu bệnh hại, chống chịu điều kiện bất thuận của môi trường, cải thiện chất lượng…) nhằm thích ứng với biến đổi khí hậu cũng như giải quyết căng thẳng áp lực về dân số, đô thị hóa, an ninh lương thực quốc gia và khu vực. Điều này đã được cụ thể hóa trong rất nhiều chính sách về khuyến khích nghiên cứu phát triển giống cây trồng.

Do đó, các đơn vị đăng ký giống đề xuất, cần bổ sung chỉ tiêu và phương pháp đánh giá - công nhận đối với các tính trạng cải tiến (kháng sâu, kháng bệnh, chống chịu thuốc bảo vệ thực vật và chống chịu căng thẳng phi sinh học...) vào hai tiêu chuẩn DUS (TCVN 13382-2:2021) và VCU (TCVN 13381-2:2021) với cây ngô để hoàn thiện tiêu chuẩn kỹ thuật cho việc đăng ký khảo nghiệm và lưu hành các giống ngô mang tính trạng cải tiến trong thời gian sớm nhất.

“Một hành lang pháp lý cùng các tiêu chuẩn kỹ thuật phù hợp, có tính dự báo và hỗ trợ cải tiến là vô cùng cần thiết để giúp nông dân kịp thời tiếp cận và tận dụng lợi ích của các công nghệ này”, bà Đặng Ngọc Chi, Chủ tịch Nhóm Công nghệ sinh học và Giống cây trồng, CropLife Việt Nam nói. Đồng thời, bày tỏ hy vọng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sẽ chỉnh sửa các tiêu chuẩn kỹ thuật cho việc đăng ký các giống ngô cải tiến trong thời gian sớm nhất để các đơn vị tiếp tục quá trình đăng ký và giới thiệu các giống ngô mới cho bà con nông dân. Điều này không chỉ phù hợp với Luật hiện hành, hài hòa với các quy định quốc tế mà còn hỗ trợ hiệu quả cho chủ trương thúc đẩy ứng dụng giống cây trồng cải tiến mà Chính phủ và Bộ đề ra.

Hà Lan