Trách nhiệm, ý thức của người dân - nhân tố quyết định bảo vệ môi trường làng nghề

Đã có rất nhiều cảnh báo trước thực tế ô nhiễm nghiêm trọng diễn ra ở nhiều làng nghề. Tuy nhiên, vấn đề ô nhiễm phát sinh từ hoạt động sản xuất này vẫn chưa tìm được giải pháp triệt để.

Là người nhiều năm tham gia vào giải quyết môi trường tại các làng nghề Việt Nam, tôi cũng hơi buồn. Rất nhiều các giải pháp, các nghiên cứu, các công trình đề xuất để xử lý ô nhiễm môi trường làng nghề trở thành mô hình để mọi người tham gia thực hiện. Tuy nhiên, sau khi đề án của dự án kết thúc thì gần như lại đi vào quên lãng. Điều đó cũng hiểu vì sao vấn đề ô nhiễm môi trường làng nghề đã được phát hiện, đã được đề cập, được cảnh báo nhưng các giải pháp đề xuất lại không được bền vững.

Tôi muốn lưu ý thêm một điều, đặc thù của làng nghề Việt Nam đó là hoạt động sản xuất phi nông nghiệp nằm trong vùng nông thôn, có mối liên hệ giữa những người đang làm nông nghiệp và tận dụng những lúc lao động nông nhàn để sản xuất thêm nghề. Dù các sản phẩm không phải là sản phẩm nông nghiệp nhưng lại hỗ trợ rất nhiều cho đời sống kinh tế. Quan hệ sản xuất của làng nghề mang tính truyền thống, tính làng xã, quan hệ láng giềng. Do đó, việc đấu tranh trước vấn đề ô nhiễm môi trường ở làng nghề không được quyết liệt như với một cơ sở sản xuất độc lập.

Để bảo vệ môi trường làng nghề, thì vai trò của con người trong làng nghề là hết sức quan trọng. Đây là yếu tố quyết định sự thành công hay bền vững của làng nghề trong vấn đề giải quyết ô nhiễm môi trường. Nếu bà con không nhận thức được vấn đề là trách nhiệm của mình đối với cộng đồng, trách nhiệm đối với bà con hàng xóm, trách nhiệm đối với môi trường thì sẽ khó bảo vệ môi trường.

Cùng với vai trò của người dân, thì vai trò của chính quyền địa phương cũng rất quan trọng. Nhiều tỉnh đã phân rõ về các huyện trách nhiệm về vấn đề làng nghề, các huyện giao trách nhiệm cho các xã có làng nghề để theo dõi và kiểm soát vấn đề về ô nhiễm môi trường. 

Ngoài ra, vai trò của thôn, xóm và các trưởng thôn, trưởng xóm, các hội, tổ chức xã hội như Hội cựu chiến binh, Hội làng nghề, Hội người cao tuổi, Hội phụ nữ, Đoàn thanh niên cũng rất quan trọng. Tôi muốn nhấn mạnh rằng, chúng ta đánh giá cao và đánh giá đúng vai trò của các tổ chức xã hội trong làng nghề cùng với sự nhận thức về bảo vệ môi trường của người dân – đây là yếu tố quyết định để giúp cho vấn đề cải thiện môi trường làng nghề được tốt hơn.

Tôi nghĩ rằng dù công nghệ có tốt, có phù hợp nhưng không áp dụng thì cũng chẳng ý nghĩa. Nếu người dân thấy sự cần thiết và những nhà khoa học sẵn sàng đưa về những công nghệ đơn giản, phù hợp với trình độ kỹ thuật của làng nghề, phù hợp với đặc thù ô nhiễm của các loại hình sản xuất nghề, lúc ấy công nghệ mới mang lại hiệu quả.

Lê Hùng