Bảo lưu và trao truyền
Sau hơn một thập kỷ UNESCO ghi danh, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ - Di sản phi vật thể đại diện của nhân loại đang được quan tâm bảo vệ và phát huy giá trị, để di sản trường tồn và có sức lan tỏa rộng rãi.
Nâng cao vai trò của chủ thể sáng tạo
Là biểu tượng tinh thần, hiện tượng xã hội mang bản sắc riêng của Việt Nam; góp phần tạo ra hệ giá trị tinh thần và bản lĩnh văn hóa Việt, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương được UNESCO đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại ngày 6.12.2012. Đây là di sản đầu tiên của Việt Nam được vinh danh ở loại hình tín ngưỡng và cũng là lần đầu tiên UNESCO công nhận tín ngưỡng thờ Tổ là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Sự kiện này cho thấy thế giới đánh giá cao đối với đời sống tâm linh có từ hàng nghìn năm nay của người Việt Nam, thể hiện qua tục thờ cúng tổ tiên; và chứng tỏ sức sống của nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc trong xu thế hội nhập với thế giới.
Sau khi được UNESCO ghi danh, những năm qua, tỉnh Phú Thọ đã thực hiện các nội dung trong Chương trình hành động quốc gia nhằm bảo vệ sức sống, sự lan tỏa rộng rãi của Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Phú Thọ Nguyễn Đắc Thủy cho biết: tỉnh đã hoạch định và thực hiện nhiều biện pháp, cơ chế, chính sách nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước, chính quyền địa phương và cộng đồng dân cư trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản.
Thành công lớn nhất trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương chính là ý thức nguồn cội của hàng triệu người dân đất Việt. Lượng khách hành hương về Đền Hùng bái Tổ ngày càng tăng. Ngày Giỗ Tổ Hùng Vương mùng 10.3 âm lịch hàng năm, cùng thời điểm tỉnh Phú Thọ thay mặt đồng bào cả nước dâng hương tưởng niệm các Vua Hùng tại Điện Kính Thiên trên đỉnh Nghĩa Lĩnh, các địa phương ở Phú Thọ và các tỉnh, thành phố trong cả nước có đền thờ Hùng Vương và tướng lĩnh thời đại Hùng Vương cũng đồng loạt làm lễ dâng hương.
Từ xưa đến nay, hằng năm Giỗ Tổ Hùng Vương được tổ chức với nghi lễ trang trọng, cả phần lễ và phần hội đều mang đậm chất dân gian truyền thống và được tiến hành trên tinh thần tự giác, tự quản của cộng đồng, có sự tạo điều kiện của Nhà nước. Theo ông Nguyễn Đắc Thủy, chủ trương của Phú Thọ là tổ chức lễ hội kết hợp hài hòa giữa vai trò của Nhà nước và sự tham gia của cộng đồng. Để nâng cao vai trò của cộng đồng, chủ thể sáng tạo, bảo tồn gìn giữ và phát huy giá trị di sản, tỉnh đã tạo điều kiện thuận lợi để người dân tham gia vào các hoạt động sáng tạo văn hóa, bảo tồn các tập quán tín ngưỡng, nhất là trong các dịp lễ hội Đền Hùng; khuyến khích trao truyền, thực hành nghi lễ, tín ngưỡng cho các thế hệ.
Gìn giữ các giá trị di sản
Nhằm thực hiện những nội dung đã cam kết với UNESCO là bảo đảm Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trường tồn và giữ vững danh hiệu mà UNESCO đã ghi danh, việc bảo tồn các di sản vật thể và phi vật thể liên quan đến cũng được Phú Thọ tập trung triển khai. Trong đó, tỉnh Phú Thọ phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tiếp tục nghiên cứu, kiểm kê khoa học các di tích thờ cúng Hùng Vương trên địa bàn tỉnh và cả nước. Qua đó nắm bắt tổng thể và thực trạng không gian tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương để có biện pháp bảo tồn, khôi phục và phát huy. Theo thống kê, hiện nay, trên địa bàn cả nước có 1.417 di tích liên quan tới Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, riêng tỉnh Phú Thọ có 345 di tích, trong đó có 35 di tích thờ Hùng Vương, 310 di tích thờ nhân vật thời Hùng Vương.
Những năm qua, Phú Thọ đã thực hiện khôi phục, tu bổ các di tích liên quan thuộc các xã vùng ven Đền Hùng và trên địa bàn tỉnh nhằm bảo đảm không gian thiêng cho nhân dân thực hành, tổ chức các nghi lễ. Theo số liệu của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, 10 năm qua toàn tỉnh có khoảng 60 di tích thờ Hùng Vương và các nhân vật thời Hùng Vương được tu bổ, tôn tạo. Từ đó, cơ bản khắc phục được tình trạng xuống cấp, bảo đảm an toàn lâu dài cho công trình, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng của nhân dân. Nhiều di tích sau khi được tu bổ đã trở thành điểm du lịch hấp dẫn, thu hút khách tham quan trong và ngoài tỉnh, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
Để việc thực hành nghi lễ thống nhất, Phú Thọ phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Viện Nghiên cứu Hán Nôm điều tra, nghiên cứu nguồn thư tịch như sắc phong, ngọc phả, thần tích tại các di tích thờ Hùng Vương, danh tướng thời Hùng Vương trên địa bàn các tỉnh/thành phố làm cơ sở để xây dựng nội dung các nghi lễ thờ cúng Hùng Vương tại Khu Di tích lịch sử Đền Hùng làm chuẩn mực cho những nơi có đền thờ Vua Hùng trong tỉnh và cả nước. Đồng thời, công tác tổ chức sưu tầm, bổ sung các truyền thuyết, nghi thức, trò diễn dân gian liên quan đến Tín ngưỡng cũng được triển khai.
Các hoạt động tuyên truyền, đưa giáo dục di sản vào trường học đã tạo sức lan tỏa, nâng cao nhận thức về giá trị của Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Đặc biệt, giá trị di sản còn được khai thác phục vụ phát triển du lịch. Giám đốc Khu Di tích lịch sử Đền Hùng Lê Trường Giang nhận định: Khu Di tích lịch sử Đền Hùng và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là những di sản tiềm năng, có giá trị to lớn thuận lợi cho việc phát triển du lịch tâm linh trở về với cội nguồn dân tộc. Tháng 10.2020, Khu du lịch Quốc gia Đền Hùng đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, càng cho thấy vị thế của Khu Di tích lịch sử Đền Hùng trong bản đồ du lịch Việt Nam…
Bảo tồn không gian thiêng, lan tỏa giá trị tín ngưỡng
Những giá trị của Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đang được cộng đồng người Việt trong và ngoài nước gìn giữ, bảo vệ, trao truyền và phát huy trong đời sống. Nhằm phát huy những kết quả đã đạt được, lan tỏa và phát huy giá trị Tín ngưỡng thờ cùng Hùng Vương, theo Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Phú Thọ Nguyễn Đắc Thủy, trong giai đoạn tới, tỉnh sẽ tăng cường nghiên cứu, sưu tầm, tập hợp các truyền thuyết, nghi lễ, diễn xướng dân gian; khôi phục và bảo tồn các lễ hội liên quan đến tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ văn hóa vừa có năng lực, trình độ, vừa có tâm huyết là cơ sở quan trọng, là nguồn lực bảo tồn và phát huy di sản văn hóa cả trước mắt và lâu dài.
Đồng thời, Phú Thọ cũng tập trung xây dựng, phê duyệt quy hoạch hệ thống các di tích liên quan đến thờ cúng Hùng Vương, các tướng lĩnh thời Hùng Vương bảo đảm chủ động, khoa học, hiệu quả. Tu bổ, tôn tạo xây dựng Khu di tích lịch sử Đền Hùng và các di tích đã xuống cấp để tạo lập không gian phục vụ người dân thực hành nghi lễ. Đầu tư hoàn thiện hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng dịch vụ các khu du lịch, điểm du lịch gắn với 2 di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại là di sản Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và Hát Xoan Phú Thọ và mục tiêu xây dựng thành phố Việt Trì là thành phố lễ hội về với cội nguồn dân tộc Việt Nam. Mỗi người dân vừa là người tham gia bảo vệ vừa là người thụ hưởng những giá trị của di sản văn hóa mang lại…
Từng tham gia xây dựng hồ sơ di sản Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ trình UNESCO, GS.TS. Nguyễn Chí Bền, nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam cho rằng, thời gian tới, cần có các giải pháp để di sản này thực sự trở thành sức mạnh cố kết cộng đồng. Trong thời đại công nghệ, cần số hóa và có ngân hàng số lưu trữ toàn bộ tư liệu, tài liệu liên quan tới việc thờ cúng Hùng Vương, như sắc phong, ảnh các công trình nghiên cứu... Đồng thời, các tư liệu về di sản phải được quảng bá trong nước và chuyển ngữ để giới thiệu rộng rãi đến bạn bè quốc tế.