Từ món quà tinh túy của núi rừng
Những giọt mật ong sánh mịn, thơm ngon, hòa quyện hương vị của núi rừng đã trở thành đặc sản ở huyện vùng cao Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái. Giữ nghề nuôi ong trong rừng truyền thống, hay nuôi ong mật dựa trên phương thức nuôi ong rừng tự nhiên là cách nhiều bà con nơi đây áp dụng và từng bước vươn lên, thoát nghèo.
Chuyển đổi mô hình
Vài năm trước, gia đình anh Giàng A Tính, bản Đề Chua B, là một trong những hộ nghèo của xã Púng Luông, huyện Mù Cang Chải. Thu nhập của gia đình chỉ dựa vào vài trăm mét vuông ruộng và chăn nuôi nhỏ lẻ đủ tự cung, tự cấp. Nhận thấy giá trị của mật ong rừng, anh đã mạnh dạn tham gia dự án Xây dựng chỉ dẫn địa lý “Mật ong Mù Cang Chải” (ra đời năm 2019). Do chăm chỉ học hỏi và thực hiện đúng quy trình chăm sóc nên đàn ong của anh phát triển tốt, hơn trăm bầy ong trừ chi phí mỗi năm thu về 50 - 70 triệu đồng.
Nhiều hộ dân ở Mù Cang Chải cũng tận dụng thế mạnh của địa phương có nhiều đồi rừng để phát triển nghề nuôi ong mật. Với nghề nuôi ong mật, người dân lên rừng tìm những cây gỗ mà ong hay làm tổ, xẻ đóng thành thùng nuôi ong, làm cầu ong. Những hộ gia đình theo mô hình này được tập huấn, tìm hiểu về quy trình làm tổ, nhận biết các loại sâu bệnh thường gặp, cách chăm sóc đàn ong và quy trình chiết suất tạo ra mật ong chất lượng. Các bước kỹ thuật này đều hoàn toàn dựa theo quy luật của ong rừng tự nhiên, ong lấy mật từ hoa tự nhiên, ong bệnh không sử dụng thuốc kháng sinh…
Thông thường, vào những tháng cuối đông, hoa đào rừng đua nhau nở rộ; qua Tết âm lịch, hoa sơn tra, thảo quả và các loại hoa rừng khác bắt đầu nở gối nhau. Do đó, quanh năm nguồn hoa dồi dào cho ong làm mật. Đàn ong hút mật từ các loại hoa này, tạo nên đặc điểm ngọt thanh, mùi thơm tự nhiên riêng có, tùy theo từng mùa mà tạo ra những loại mật có hương vị khác nhau.
Theo thống kê, hiện nay ở Mù Cang Chải có trên chục nghìn đàn ong mật, tập trung nuôi ở các xã Nậm Khắt, Púng Luông, Dế Xu Phìn, Lao Chải, Hồ Bốn, Nậm Có, Khao Mang, La Pán Tẩn, Mồ Dề, thị trấn Mù Cang Chải… Mỗi đàn ong cho thu từ 6 - 7 lít mật/năm, với giá bán trung bình 200.000 - 300.000 đồng/lít.
Giữ nghề truyền thống
Trong khi nhiều hộ gia đình thành công với mô hình nuôi ong mật, nhiều nông dân khác ở mảnh đất vùng cao này chọn cách gìn giữ nghề nuôi ong rừng cổ truyền. Tuy lượng mật thu được không năng suất bằng cách nuôi ong mật nhưng trị giá mật ong cao hơn. Sản phẩm mật ong rừng trong dự án “Ná Nả: mùa gì mua nấy” của đôi bạn trẻ Mùa Thị Mua và Khang A Tủa đến từ cách thức như vậy. Dự án được thành lập tháng 8.2019, với mong muốn mang lại việc làm bền vững tăng thu nhập và thúc đẩy năng lực tự chủ kinh tế cho cộng đồng người Mông ở Mù Cang Chải, đồng thời góp phần bảo tồn văn hóa địa phương.
Theo cách nuôi ong rừng cổ truyền, ong không được thuần hóa mang về nhà nuôi, mà sẽ vào các khu vực rừng già lâu năm, khu rừng tự nhiên có thảm thực vật đa dạng, khu vực gần các khe suối để khoét hầm trên vách đá hoặc đục gốc cây mục để dụ ong về làm tổ. Tổ ong rừng tạo trong hầm vách đá, một số tổ được đổ bê tông, bịt kín đầu, khi thu hoạch, người nuôi ong phá lớp bê tông ban đầu, thu được cả mật và sáp ong.
Khang A Tủa cho biết, mật ong Ná Nả là mật ong được nông dân người Mông nuôi trong rừng theo cách thức ấy. Mật chỉ thu khi ong có đủ lượng mật cơ bản, thu hoạch hoàn toàn thủ công vào buổi đêm hoặc khi trời tờ mờ sáng nhằm tránh làm kích động ong và không tiêu diệt, hủy hoại ong trong quá trình thu hoạch mật. Mật ong được xử lý thủ công, giữ được nguyên màu sắc, hương vị.
Nuôi ong rừng tự nhiên không mất vốn đầu tư, không mất công chăm sóc, thu nhập cao, chỉ cần chuẩn bị tổ vào đầu mùa xuân hàng năm để dụ ong về và chờ thu hoạch. Theo Khang A Tủa, hiện tại, giá bán loại mật ong này lên tới 700.000 - 800.000 đồng/ lít và được nhiều người ưa chuộng. Nông dân nhờ vậy có nguồn thu nhập ổn định, lại vừa giúp bảo vệ môi trường tự nhiên.
Có thể thấy, dù theo nghề nuôi ong trong rừng truyền thống, hay chuyển đổi sang mô hình nuôi ong mật đều là con đường để bà con tạo ra giá trị mật ong Mù Cang Chải. Không chỉ là món quà đặc sản tinh túy, hương vị núi rừng nơi đây đã thực sự góp phần vào công tác xóa đói giảm nghèo, thay đổi cuộc sống của người dân địa phương.