Làm rõ tiêu chí khu tái định cư
Bồi thường khi nhà nước thu hồi đất là một trong những nội dung được người dân rất quan tâm trong sửa đổi Luật Đất đai lần này. Bởi đây cũng là vấn đề dễ phát sinh nhiều khiếu nại, khiếu kiện. Để giảm thiểu những khiếu nại, bức xúc khi thực hiện việc bồi thường, nhiều ý kiến cho rằng, ở lần sửa đổi này, cần phải làm rõ tiêu chí khu tái định cư ngay trong Luật.
Bảo đảm điều kiện sống bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ là thế nào?
Để bảo đảm quyền lợi của người bị thu hồi đất, Nghị quyết số 18-NQ/TW đã nêu rõ, đối với trường hợp thu hồi đất mà phải bố trí tái định cư thì phải hoàn thành bố trí tái định cư trước khi thu hồi đất. Việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư phải đi trước một bước, bảo đảm công khai, minh bạch, hài hòa lợi ích của Nhà nước, người có đất bị thu hồi và nhà đầu tư theo quy định của Hiến pháp và pháp luật; có quy định cụ thể về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư để sau khi thu hồi đất thì người dân có đất bị thu hồi phải có chỗ ở, bảo đảm cuộc sống bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ.
Thể chế quan điểm này, dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) đã dành một điều để quy định về nguyên tắc bồi thường về đất khi Nhà nước thu hồi đất. Cụ thể, tại khoản 2 Điều 89, dự thảo Luật quy định: “Việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất phải bảo đảm người có đất bị thu hồi có chỗ ở, bảo đảm thu nhập và điều kiện sống bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ”. Quy định này thể hiện tính nhân văn nhằm bảo đảm quyền lợi của người có đất bị thu hồi.
Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, quy định này còn chung chung. Câu hỏi đặt ra, “ bảo đảm thu nhập và điều kiện sống bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ” là thế nào? Căn cứ vào đâu để xác định được điều kiện bằng hoặc hơn nơi ở cũ? Quy định chung chung sẽ gây khó cho cả Nhà nước, cho cơ quan ra quyết định và cho cả người dân có đất bị thu hồi. Về vấn đề này, Đại biểu Quốc hội Trần Quốc Tuấn (Trà Vinh) đặt vấn đề, điều kiện sống thế nào là bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ? “Rất cần có thêm tiêu chí quy định, đánh giá cụ thể hơn để dễ thực hiện và bảo đảm quyền lợi của người dân có đất bị thu hồi” - ông Tuấn đề nghị.
Không cụ thể tiêu chí, dễ phát sinh khiếu nại, khiếu kiện
“Việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất phải bảo đảm người có đất bị thu hồi có chỗ ở, bảo đảm thu nhập và điều kiện sống bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ”. Đề nghị xem xét nghiên cứu lại quy định “ bảo đảm thu nhập” trong dự thảo Luật. Vì việc tính toán thu nhập của người có đất bị thu hồi ở nơi ở mới so với nơi ở cũ là rất khó khăn, không xác định được chính xác và rất khó làm căn cứ để thực hiện.
Đại biểu Quốc hội Phạm Hùng Thắng (Hà Nam)
Việc dự thảo Luật quy định nguyên tắc thu hồi đất phải bảo đảm người có đất bị thu hồi có chỗ ở, bảo đảm thu nhập và điều kiện sống bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ là thể hiện sự nỗ lực của cơ quan soạn thảo trong việc bảo đảm quyền và lợi ích cho người có đất bị thu hồi.
Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, nguyên tắc này trong dự thảo Luật cần được định lượng cụ thể hơn, có quy định hướng dẫn chi tiết, tiêu chí cụ thể, bảo đảm tính khả thi khi thực hiện, vừa bảo đảm quyền lợi của người sử dụng đất, vừa tránh trường hợp người dân không chấp nhận phương án bồi thường do quy định không rõ ràng.
Do đó, để bảo đảm đời sống người dân sau khi thu hồi đất thì cần quy định rõ về khu tái định cư. Theo đó, các khu tái định cư phải được chuẩn bị đầy đủ cả về cơ sở hạ tầng cũng như phù hợp nhu cầu thực tế của người dân, bao gồm những vấn đề về chỗ ở, sinh hoạt. Khu tái định cư phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện về hạ tầng kỹ thuật như: kết nối giao thông; điện, nước sinh hoạt; và hạ tầng xã hội như: trường học, dịch vụ y tế, nhà văn hóa, khu thể thao, khu thương mại. Ngoài ra, còn phải tính toán đến việc tạo không gian phù hợp với sinh kế và sinh hoạt của người bị thu hồi đất. Muốn vậy, dự thảo Luật cần bổ sung rõ các quy định về nguyên tắc và điều kiện tái định cư. Trong đó, cần làm rõ tính pháp lý của loại đất bị thu hồi để được hưởng chính sách tái định cư, làm rõ các trường hợp được tái định cư.
Để bảo đảm chặt chẽ hơn khi thực hiện công tác bồi thường, tái định cư, Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Yên Bái đề nghị, cần quy định rõ một số vấn đề trong dự thảo Luật. Trong đó, việc bố trí quỹ đất tái định cư cần được thực hiện đồng thời cùng với việc quyết định thu hồi đất của người dân, tránh trường hợp khi người dân đã bàn giao đất cho Nhà nước nhưng đất tái định cư chưa có. Ngoài ra, công trình kết cấu hạ tầng, điện, nước, các dịch vụ của quỹ đất tái định cư cần phải thực hiện đồng bộ để khi người dân về nơi tái định cư xây dựng nhà ở mới sớm ổn định cuộc sống.
Về phương thức bồi thường, dự thảo Luật quy định, bồi thường về đất được thực hiện bằng việc giao đất có cùng mục đích sử dụng với loại đất thu hồi, nếu không có đất để bồi thường thì được bồi thường bằng tiền theo giá đất cụ thể của loại đất thu hồi do Ủy ban Nhân dân cấp có thẩm quyền quyết định tại thời điểm phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. Về vấn đề này, để bảo đảm quyền lợi của người bị thu hồi đất, có ý kiến đề nghị, giá đất tái định cư cần quy định rõ và có ưu tiên cho người bị thu hồi hết đất ở để khi nhận tiền bồi thường cũng tương đương giá đất tái định cư và phù hợp thực tế. Bên cạnh đó, cần quy định rõ ràng việc hỗ trợ công tác đào tạo nghề, tạo việc làm, chuyển đổi nghề, tổ chức lại sản xuất đời sống, thu nhập đối với người dân có đất bị thu hồi nhằm ổn định đời sống của người dân nơi ở mới và có nhiều phương án để người dân lựa chọn.
Đặc biệt, để chính sách bồi thường bảo đảm hiệu lực, hiệu quả, tránh phát sinh những điểm “nóng”, cần có cơ chế và phân công trách nhiệm giám sát, đánh giá việc thi hành nguyên tắc bồi thường này. Theo đó, cần quy định rõ vai trò của các chủ thể có quyền giám sát, trong đó có vai trò Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và người dân trong giám sát việc thực hiện công tác bồi thường, tái định cư nhằm bảo đảm thực hiện nguyên tắc dân chủ, công khai, minh bạch.