Hòa cùng truyền thống dân tộc
Tết đối với người Việt Nam là một dịp trọng đại, lưu giữ nét đẹp văn hóa từ ngàn xưa. Người theo đạo đón Tết Nguyên đán với những nét riêng độc đáo, thể hiện niềm vui, tinh thần đạo giáo nhưng vẫn hội nhập cùng truyền thống dân tộc.
Hướng đến ý nghĩa thiêng liêng
Nhiều nét đẹp văn hóa ngày Tết đến nay vẫn tồn tại và cần được phát huy. Người Công giáo Việt Nam cũng tiếp nhận những phong tục tốt đẹp này, như tinh thần Thư Chung năm 1980 của Hội đồng Giám mục Việt Nam là: “Xây dựng trong Hội Thánh một nếp sống và một lối diễn tả đức tin phù hợp với truyền thống dân tộc”. Linh mục Phêrô Vũ Đức Phượng, Giáo xứ Yên Vân, giáo phận Phát Diệm, cho biết trong những ngày Tết cổ truyền, nói về những công việc truyền thống, người Việt Nam thường có câu: “mùng Một tết Cha, mùng Hai tết Mẹ, mùng Ba tết Thầy”. Người Công giáo mừng Tết Nguyên đán cũng hướng đến những ý nghĩa cao quý: mùng Một Tết cầu bình an cho năm mới; mùng Hai Tết kính nhớ tổ tiên, ông bà cha mẹ; mùng Ba Tết thánh hóa công việc làm ăn.
“Tết cổ truyền đối với người Công giáo là thời khắc thiêng liêng để giáo dân đọc kinh cầu nguyện cho một năm mới an lành, cầu mong thế giới hòa bình yên vui, đồng thời thể hiện rõ chữ hiếu qua việc cầu nguyện cho linh hồn tổ tiên những ngày đầu năm. Tết nói lên những giá trị riêng, thật đẹp mà mỗi người Công giáo phải trân trọng trong khi hòa mình vào truyền thống văn hóa của dân tộc”, Linh mục Phêrô Vũ Đức Phượng nói.
Riêng những ngày cuối năm, người Việt có thói quen dọn dẹp “tống cựu nghênh tân”, thông qua công việc dọn dẹp nhà cửa, sơn, quét vôi mới… đối với người Công giáo có thêm quan niệm rửa sạch tâm hồn. Họ đến nhà thờ, trình diện trước Chúa để nhìn lại, kiểm điểm bản thân trong một năm qua. Với riêng những cặp vợ chồng mới cưới thì đây là lúc nhìn nhận, ý thức rằng cuộc sống hôn nhân của mình quan trọng và ý nghĩa thế nào. Đặc biệt vào chiều 30 Tết, theo phong tục Việt Nam, mỗi gia đình thường sửa soạn một mâm cỗ, thắp hương trên bàn thờ tổ tiên với ý nghĩa đón ông bà về ăn Tết với con cháu. Tục lệ này cũng được đón nhận nơi đồng bào Công giáo. Nhiều giáo xứ ngay từ sáng 30 Tết, bà con giáo dân cùng nhau tới nghĩa địa, vườn thánh… kính viếng, mời ông bà tổ tiên cùng Thiên Chúa chứng kiến những ngày Tết sum họp của con cháu.
Người Công giáo cũng có tục hái lộc xuân vào ngày đầu năm mới, nhưng “lộc” ở đây chính là những lời Chúa mang ý nghĩa tốt lành. Thông thường, nhà thờ sẽ treo những mảnh giấy được gấp vuông vắn lên cành mai, đào, để con em giáo dân rút lộc đầu xuân. Các giáo dân sẽ mang lộc này về để tại vị trí trang trọng trong nhà, coi đó như lời dạy của Chúa về cách sống, cách đối nhân xử thế trong năm mới. Bà Nguyễn Thị Hoàn, ở xóm 2, Xuân Tiến, Yên Vân, Yên Khánh, Ninh Bình chia sẻ: “ngày Tết người Công giáo chúng tôi hái lộc thánh, coi như nhận lời chỉ dẫn trực tiếp từ Chúa, lấy đó để suy ngẫm, tin tưởng, làm phương châm sống cho mình”.
Đầy ý vị và nhân văn
Hòa chung niềm vui của nhân loại và đất trời, đạo Phật đón chào xuân mới trong tinh thần hỷ xả và bao dung, từ bi và trí tuệ. Trong một bài viết trên tạp chí Văn hóa Phật giáo, sư cô Thích Nữ Nhuận Bình, tu sĩ Tu viện Tâm Không, Củ Chi, TP. Hồ Chí Minh, cho biết, Phật giáo nghênh xuân trong tâm thế rất riêng, rất khác biệt nhưng đầy ý vị và nhân văn, đó là mùa xuân Di Lặc. "Gọi là xuân Di Lặc vì trong Phật giáo, ngày mùng Một Tết cũng là ngày vía Đức Phật Di Lặc - vị Phật tương lai biểu trưng cho hạnh hỷ xả và bao dung, yêu thương và chia sẻ, tươi vui và hạnh phúc. Trên tinh thần đó, Tết trong đạo Phật còn được gọi là Tết hạnh phúc, Tết hoan hỷ, Tết bao dung, Tết hy vọng, Tết yêu thương và chia sẻ…".
Hóa thân của Đức Phật Di Lặc giống như ông địa, ông thần tài để mang lại tài lộc, phước báo cho mọi người trong dịp đầu xuân, trở thành biểu tượng của ban tài lộc, ban phúc báo trong dịp đầu năm cho mọi người. Cho nên, ngay từ thời khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới, người người về chùa thắp hương lễ Phật, cầu mong một khởi đầu mới nhiều may mắn, tốt đẹp, hạnh phúc, ấm no. Bên cạnh việc lễ Phật đầu năm, Phật tử còn nhờ nhà chùa làm lễ cầu an. Phong tục này thường diễn ra từ mồng 4 đến Rằm tháng Giêng.
Những năm gần đây, người Việt có thêm một phong tục ngày càng phổ biến là “hành hương thập tự”. Qua ngày mồng 1 Tết, nhà chùa hoặc các đơn vị tổ chức cho Phật tử và nhân dân đi thăm viếng, lễ Phật và cúng dường các chùa, tạo cơ hội cho Phật tử gieo duyên, làm phúc đầu năm theo đúng tinh thần nhân quả. Ngoài ra, một số chùa và thiền viện mở khóa tu đầu năm cho những người muốn tận dụng kỳ nghỉ để tu học Phật pháp, tìm hiểu Phật học, từ đó mà tu tâm dưỡng tính và cầu nguyện bình an cho năm mới.
Theo sư cô Thích Nữ Nhuận Bình, “dù năm qua cuộc sống không thuận duyên, may mắn chưa mỉm cười, hạnh phúc không trọn vẹn, nhưng lễ Phật giúp chúng ta nhận ra tất cả đã là quá khứ, ngày cũ đã đi rồi. Phút giây hiện tại mới là tặng phẩm giá trị nhất mà cuộc đời dành tặng cho ta. Như lời Đức Phật dạy: quá khứ đã qua, tương lai chưa tới, hãy sống hết lòng với phút giây hiện tại”.
Có thể thấy, dù quan niệm, niềm tin hay nghi thức trong ngày Tết của các tôn giáo có khác biệt, thể hiện tinh thần đạo giáo nhưng đều gặp nhau ở giá trị nhân văn, hòa hợp với truyền thống, đều góp phần tô điểm cho nét đẹp văn hóa cổ truyền của dân tộc Việt Nam.