Nâng cao nhận thức và quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng
Trước những thách thức của thiên tai cực đoan, bất thường, công tác nâng cao nhận thức cộng đồng và quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng được đẩy mạnh và triển khai thực hiện, đạt nhiều kết quả.
Thiên tai có xu hướng gia tăng
Việt Nam là một trong 5 quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của thiên tai và biến đổi khí hậu, thiên tai nghiêm trọng thường xuyên diễn ra trên khắp các vùng miền cả nước,có xu thế ngày càng gia tăng và khốc liệt với 22 loại hình thiên tai xảy ra khắp mọi miền của đất nước, đặc biệt là bão, lũ, lũ quét sạt lở đất, ngập lụt ngày càng khốc liệt vượt các mốc lịch sử đã được ghi nhận. Trong những năm gần đây, tình hình thiên tai ngày càng diễn biến cực đoan, trái quy luật, gây thiệt hại nghiêm trọng về người và tài sản.
Trong năm 2021, thiên tai đã làm 108 người chết và mất tích (giảm 70% so với năm 2020 và thấp nhất trong hàng chục năm vừa qua), thiệt hại về kinh tế trên 5.200 tỷ đồng (giảm 87% so với năm 2020). Từ đầu năm 2022 đến nay, thiên tai đã làm 96 người chết, mất tích, 63 người bị thương. Thiệt hại về kinh tế khoảng 4.072 tỷ đồng.
Theo thống kê của Ban Chỉ đạo Quốc gia về Phòng, chống thiên tai, trong vòng 30 năm qua, trung bình mỗi năm thiên tai đã làm gần 400 người chết và mất tích, thiệt hại kinh tế 1,0 - 1,5% GDP. Tính trung bình 10 năm từ năm 2012 - 2021, có khoảng 230 người chết, mất tích thiệt hại kinh tế 22.632 tỷ đồng. Số liệu so sánh cho thấy, thiệt hại về người giai đoạn 2009-2018 giảm 45% nhưng thiệt hại về tài sản tăng 149% so với giai đoạn 1999-2008.
Rủi ro do thiên tai gây ra có xu hướng gia tăng do tác động của biến đổi khí hậu, sức ép từ sự gia tăng dân số, các tác động tiêu cực từ phát triển kinh tế xã hội và các hoạt động phát triển ở thượng nguồn cùng với sự chủ quan, thiếu kiến thức, kỹ năng phòng, chống thiên tai của bộ phận cán bộ và người dân. Nhiệm vụ phòng, chống thiên tai ngày một nặng nề hơn trước yêu cầu bảo vệ xã hội an toàn hơn.
Huy động sự tham gia tích cực, chủ động của cộng đồng
Trước những thách thức của thiên tai cực đoan, bất thường, công tác phòng, chống thiên tai ngày càng được Đảng và Nhà nước quan tâm triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, kết hợp hoạt động công trình và phi công trình, các hoạt động phòng, chống thiên tai từng bước chuyển từ bị động ứng phó sang chủ động phòng ngừa. Trong đó, công tác nâng cao nhận thức cộng đồng và quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng được đẩy mạnh và triển khai thực hiện, đạt nhiều kết quả. Các nghiên cứu và kinh nghiệm thực tế cho thấy, nâng cao nhận cộng đồng là một hình thức đầu tư phi công trình có chi phí không lớn nhưng mang lại hiệu quả cao trong công tác phòng, chống thiên tai.
Trong những năm gần đây, công tác nâng cao nhận thức cộng đồng và quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng đã được thể chế trong nhiều văn bản quy phạm pháp luật quan trọng. Đề án “Nâng cao nhận thức cộng đồng và Quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng” được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1002/QĐ-TTg ngày 13.7.2009 (Đề án 1002) với mục tiêu đưa ra các hoạt động, giải pháp về phòng ngừa, trong đó cộng đồng đóng vai trò làm trung tâm trong mọi hoạt động phòng, chống thiên tai, khuyến khích và huy động sự tham gia tích cực, chủ động của cộng đồng vào công tác quản lý rủi ro thiên tai, nâng cao nhận thức, năng lực, giảm thiểu rủi ro thiên tai, phát huy hiệu quả phương châm “4 tại chỗ” trong công tác phòng, chống thiên tai.
Trong thời gian từ năm 2009 đến năm 2020, việc triển khai thực hiện Đề án 1002 đã ghi nhận một số kết quả. Hơn 3.000 xã đã triển khai thực hiện các hoạt động về quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng, hơn 10.000 lớp đào tạo, tập huấn, tuyên truyền cho cán bộ, giáo viên, học sinh và cộng đồng cùng với hơn 1,6 triệu hoạt động truyền thông thu hút khoảng 3,7 triệu lượt người dân tham gia.
Vai trò và trách nhiệm của các cấp ủy Đảng, chính quyền, đặc biệt tại cấp xã, năng lực cán bộ làm công tác phòng, chống thiên tai từng bước được nâng cao. Cộng đồng và người dân có sự chuyển biến tích cực về nhận thức, được cung cấp kiến thức, kỹ năng về phòng ngừa, ứng phó và giảm nhẹ thiên tai. Trong thời gian qua, mặc dù thiên tai diễn biến phức tạp, khó lường tuy nhiên thiệt hại về người giảm đáng kể so với trước đây. Người dân đã chủ động các biện pháp phòng tránh ngay từ khi nhận được tin cảnh báo; sẵn sàng di dời đến nơi an toàn theo hiệu lệnh của cơ quan chức năng khi xảy ra thiên tai. Đề án cũng đã góp phần quan trọng trong việc thực hiện Chiến lược quốc gia về phòng, chống thiên tai, Chương trình ứng phó với biến đổi khí hậu và 2 chương trình mục tiêu quốc gia Xây dựng nông thôn mới và Giảm nghèo bền vững.
Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Phòng, chống thiên tai Nguyễn Văn Tiến cho biết, những năm gần đây, công tác nâng cao nhận thức cộng đồng và quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng đã được thể chế trong nhiều văn bản quy phạm pháp luật quan trọng, như Luật Phòng, chống thiên tai năm 2013, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Phòng, chống thiên tai và Luật Đê điều năm 2020, Đề án Nâng cao nhận thức cộng đồng và quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng đến năm 2030 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 553/QĐ-TTg ngày 6.4.2021 (Đề án 553). Đề án 553 kế thừa nhiều bài học kinh nghiệm cũng như mô hình điển hình về nâng cao nhận thức cộng đồng, quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng đã được đúc kết trong quá trình triển khai thực hiện từ giai đoạn trước để các hoạt động nâng cao nhận thức cộng đồng ngày càng được triển khai rộng rãi, hiệu quả và bền vững.
Từ đầu năm 2022 đến nay, Tổng cục Phòng, chống thiên tai đã phối hợp với nhiều tổ chức trong nước và quốc tế tổ chức chuỗi Hội thảo tham vấn cấp vùng “Hướng dẫn lồng ghép quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng vào kế hoạch phát triển kinh tế xã hội của địa phương”. Bà Đoàn Thị Tuyết Nga, Vụ trưởng Vụ Khoa học công nghệ và Hợp tác quốc tế (Tổng cục Phòng, chống thiên tai) khẳng định, “một khi lồng ghép nội dung quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng vào kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, người dân sẽ có thể chủ động ứng phó với rủi ro thiên tai, và xây dựng một cuộc sống an toàn hơn, bền vững hơn”.