Dệt zèng tạo sức hút cho A Lưới

Phản ánh sinh động cuộc sống, sinh hoạt văn hóa tộc người
Không ai rõ nghề dệt zèng truyền thống của người Tà Ôi ở A Lưới có từ bao giờ, chỉ biết rằng nghề đã lưu truyền qua nhiều thế hệ. Công việc dệt vải thường được thực hiện những lúc nông nhàn hay vào cuối ngày khi người phụ nữ đã hoàn tất các công việc. Cứ như thế, hình ảnh người phụ nữ ngồi bên khung cửi dệt vải đã trở nên rất quen thuộc, gần gũi trong đời sống sinh hoạt của đồng bào. 
Để dệt những tấm zèng đa màu sắc, họa tiết hoa văn độc đáo, đồng bào Tà Ôi phải qua nhiều công đoạn, những cây bông trồng trên rẫy được thu hoạch, phơi khô, tách lấy bông, cán, vấn, xe, giăng, kéo thành sợi... Khi đã có sợi vải, người ta nhuộm màu bằng các loại lá, vỏ, củ, rễ cây khai thác từ núi rừng với các gam màu chủ yếu là đen, đỏ và trắng, phơi khô rồi cuộn lại dể dệt. 
Để tạo nên một tấm zèng đẹp, phải chuẩn bị nguyên liệu khác như lục lạc và đặc biệt là hạt cườm. Kỹ năng chèn cườm kết hợp với hệ màu sắc trên vải được coi là đỉnh cao của nghệ thuật sáng tạo hoa văn trong nghề dệt của dân tộc Tà Ôi, thay vì chỉ tạo bằng sợi màu như sản phẩm dệt thổ cẩm ở những nơi khác. Gắn cườm là một công đoạn phức tạp nên chỉ những nghệ nhân tay nghề cao mới có thể thực hiện được. 

Nghệ thuật trang trí hoa văn trên mỗi tấm zèng phản ánh sinh động cuộc sống, sinh hoạt văn hóa tộc người, đồng thời thể hiện sự đảm đang, khéo léo của phụ nữ. Sản phẩm dệt của người Tà Ôi có khoảng 76 loại hoa văn khác nhau, chủ yếu là 3 loại: hình tam giác, hình thoi và đường thẳng, xoay quanh các chủ đề động vật, thực vật, thiên nhiên và đồ vật mô phỏng những hình ảnh gần gũi với cuộc sống sinh hoạt, lao động của con người trên dãy Trường Sơn hùng vỹ: con suối, con dốc, cây cỏ, chim rừng, đồ dùng vật dụng, con người, ngôi sao trên bầu trời... mang khát vọng về sự giao hòa giữa Trời - Đất và con người. 
Tạo điểm đến đậm bản sắc văn hóa
Trước tác động mạnh mẽ của đời sống kinh tế, văn hóa, xã hội, nhiều yếu tố văn hóa cổ truyền của đồng bào Tà Ôi ở huyện vùng cao A Lưới bị mai một, nghề dệt truyền thống cũng không nằm ngoài vòng xoáy đó. Một thời gian dài, hoạt động nghề không được duy trì thường xuyên, kiến thức của đồng bào về việc trồng, xử lý bông cũng như các kỹ thuật tạo nên giá trị của di sản dệt zèng cũng mai một.
Tuy nhiên, những năm gần đây nghề dệt zèng có cơ hội khởi sắc nhờ sự quan tâm, chung tay, nỗ lực của UBND tỉnh Thừa Thiên Huế, chính quyền địa phương và đồng bào, xuất phát từ nhận thức nghề dệt thủ công truyền thống của người Tà Ôi không chỉ có vị trí quan trọng trong đời sống sinh hoạt, văn hóa truyền thống mà còn có thể khai thác gắn với các hoạt động du lịch sinh thái, văn hóa địa phương, tận dụng lợi thế lớn về cảnh quan thiên nhiên và các di tích lịch sử, văn hóa, cách mạng của vùng đất A Lưới. 
Đề án "Bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa các dân tộc thiểu số huyện A Lưới giai đoạn 2014 - 2020" đã góp phần gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số A Lưới. Năm 2016, nghề dệt zèng được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. 
Nghề dệt truyền thống của người Tà Ôi huyện A Lưới đang có sự chuyển mình khá rõ nét. Hiện đã hình thành nhiều hợp tác xã sản xuất quy mô lớn ở thị trấn A Lưới, xã Phú Vinh, xã Nhâm, xã A Roàng. Một số bản làng gần như 100% hộ dân tham gia dệt zèng.

Mô hình du lịch cộng đồng, kết hợp giới thiệu các sản phẩm truyền thống với tour, tuyến du lịch cũng hình thành, góp phần phát triển bền vững nghề dệt zèng. Các sản phẩm dệt mang đậm bản sắc cũng đang là một trong những mặt hàng được nhiều khách du lịch đến A Lưới yêu thích. 

Để sự kết hợp giữa di sản dệt zèng với hoạt động du lịch đạt hiệu quả cao hơn trong mối quan hệ hài hòa văn hóa - kinh tế, TS. Nguyễn Thị Lan Hương, Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam góp ý, cần xây dựng mô hình bảo tồn bản làng văn hóa người Tà Ôi tại huyện A Lưới, trong đó điểm nhấn là nghề dệt zèng. Bên cạnh đó, khai thác các giá trị di sản nghề dệt truyền thống gắn kết với hoạt động du lịch sinh thái, văn hóa tại địa phương. Quy hoạch tổng thể các điểm tham quan tại địa bàn và xung quanh khu vực A Lưới. Với lợi thế về đa dạng sinh học, cảnh quan thiên nhiên, di tích, có thể tổ chức tuyến du lịch sinh thái - văn hóa (du lịch nghỉ dưỡng kết hợp tham quan các di tích, thôn bản...). Tiếp tục triển khai các chương trình liên kết, tích cực giới thiệu, quảng bá danh lam thắng cảnh, truyền thống lịch sử, bản sắc văn hóa và con người A Lưới với bạn bè cả nước... 
Giải quyết tốt những vấn đề trên sẽ đem lại ý nghĩa thiết thực cho công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản dệt zèng; đồng thời, đó cũng là cách quảng bá một điểm đến độc đáo, hấp dẫn mang đậm bản sắc văn hóa tộc người. Từ hiệu quả của việc khai thác, bảo tồn nghề dệt zèng ở A Lưới cũng có thể nhân rộng mô hình này tại một số địa phương có nghề dệt truyền thống, thúc đẩy kết nối, giao lưu giữa cộng đồng các dân tộc trên địa bàn cả nước.

Thảo Nguyên