Việt Nam chưa có cụm liên kết ngành đúng nghĩa

Chưa thống nhất cách hiểu

Cơ cấu lại nền kinh tế được xác định là một trong những chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước nhằm đổi mới mô hình tăng trưởng và nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế. Một trong những nội dung quan trọng nhất của quá trình cơ cấu lại nền kinh tế là “cơ cấu lại ngành và vùng kinh tế theo hướng tăng cường liên kết, hình thành các cụm liên kết ngành, nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, tăng cường sức chống chịu gắn với đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế”.

Tại hội thảo "Cơ cấu lại ngành kinh tế theo hướng hình thành các cụm liên kết ngành và tăng cường sức chống chịu của nền kinh tế trong bối cảnh hội nhập - nghiên cứu một số trường hợp tại Việt Nam", do Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) tổ chức sáng 6.9, các chuyên gia đánh giá, thực tiễn giai đoạn 2016 - 2020 cho thấy, cơ cấu lại ngành kinh tế theo hướng hình thành các cụm liên kết ngành và nâng cao sức chống chịu của ngành đã đạt được nhiều kết quả quan trọng.

Cụ thể, trong nông nghiệp, hình thức liên kết sản xuất như hợp tác xã (HTX), kinh tế trang trại phát triển mạnh. Cả nước có trên 16.100 HTX nông nghiệp, với 65% hoạt động hiệu quả; gần 25% HTX thực hiện liên kết gắn sản xuất với tiêu thụ sản phẩm. Cơ cấu lại theo chuỗi giá trị ngành hàng được chú trọng, với nhiều mô hình liên kết trong sản xuất chuỗi thịt, trứng của Massan, CP, Dabaco…

Trong công nghiệp, cơ cấu nội ngành đã chuyển dịch theo hướng giảm dần tỷ trọng khai khoáng (từ 9,6% năm 2015 còn 6,1% năm 2020) và tăng tỷ trọng chế biến, chế tạo (lần lượt từ 13,7% lên 16,9%). Hình thái phát triển công nghiệp tập trung được phát triển đa dạng, với 335 khu công nghiệp và 18 khu kinh tế ven biển, 26 khu kinh tế biên giới…

Dù vậy, vẫn còn một số hạn chế, yếu kém. Đó là cơ cấu lại ngành kinh tế theo hướng nâng cấp chuỗi giá trị, ứng dụng tiến bộ công nghệ, đổi mới sáng tạo diễn ra chậm, chưa có nhiều kết quả. Cơ cấu ngành kinh tế kém năng động, không có sự thay đổi đáng kể, ít hình thành các ngành nghề mới, sản phẩm mới.

Đáng chú ý, dù chính sách thúc đẩy sự phát triển của cụm liên kết ngành đã có từ khá sớm (Quyết định số 879/QĐ-TTg ngày 6.9.2014 về Chiến lược phát triển công nghiệp Việt Nam đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035, giao nhiệm vụ hình thành các cụm liên kết ngành công nghiệp) song thực tế, Việt Nam vẫn chưa có cụm liên kết ngành đúng nghĩa, theo cách hiểu của các nước đang phát triển. Trong nông nghiệp, chưa có quy định hay hướng dẫn cụ thể về phát triển cụm liên kết ngành. Nguyên nhân một phần bởi chưa có định nghĩa đầy đủ về cụm liên kết ngành nên cách hiểu, nhận thức chưa thống nhất, đối tượng quản lý chưa rõ ràng.

Xây dựng bản đồ chi tiết về các ngành

Trong bối cảnh thế giới được dự báo khó khăn và bất định hơn so với trước, việc tiếp tục đẩy mạnh cơ cấu lại ngành kinh tế nhằm tăng cường sự liên kết và tăng khả năng chống chịu trước các tác động từ bên ngoài là rất cần thiết đối với nước ta.

Nguyên Viện trưởng CIEM Lê Xuân Bá cho rằng, trước tiên phải chỉ ra được vì sao đến nay chúng ta chưa có các cụm liên kết ngành đúng nghĩa, dù đề án về vấn đề này đã có từ hơn 10 năm trước? Điều này có ý nghĩa rất quan trọng cho giai đoạn tới.

Cũng theo vị chuyên gia này, cần làm rõ khái niệm của cơ cấu lại ngành kinh tế theo hướng hình thành cụm liên kết. Ông chỉ rõ, bản chất cơ cấu lại ngành kinh tế là phân bổ nguồn lực để chảy từ nơi không có hoặc kém hiệu quả sang hiệu quả cao hơn, trên cơ sở đó hình thành nên cụm liên kết. Trước đây, Nhà nước phân bổ nguồn lực 100%, nhưng trong điều kiện mới, phải xác định rõ Nhà nước phân bổ đến đâu, còn lại phải phát triển theo tín hiệu thị trường, qua đó mới tăng sức chống chịu của nền kinh tế.

Nhằm thúc đẩy cơ cấu lại ngành kinh tế theo hướng hình thành các cụm liên kết ngành, các chuyên gia của CIEM đề xuất cần tăng cường nâng cao nhận thức về vai trò của liên kết ngành trong cơ cấu ngành kinh tế; lựa chọn phát triển thí điểm một số mô hình cụm liên kết ngành trong quá trình cơ cấu lại nền kinh tế. Bên cạnh đó, có giải pháp về thị trường, vốn và thu hút đầu tư cho phát triển cụm liên kết ngành.

Trong nông nghiệp, tổ chức lại sản xuất theo chuỗi giá trị, phát triển cụm liên kết sản xuất - chế biến - tiêu thụ nông sản tại địa phương, vùng miền có nông sản lớn; lựa chọn doanh nghiệp đầu tàu có đủ năng lực để dẫn dắt chuỗi giá trị…

Trong công nghiệp, cần xây dựng và triển khai có hiệu quả các quy hoạch vùng nguyên liệu cho công nghiệp, đặc biệt là với các ngành dệt may, da giày, chế biến thực phẩm; tập trung phát triển công nghiệp hỗ trợ và công nghiệp nền tảng đáp ứng nhu cầu về tư liệu sản xuất cơ bản như năng lượng, cơ khí chế tạo, luyện kim, hóa chất, vật liệu…

Trong dịch vụ, đẩy mạnh cơ cấu lại các ngành dựa trên nền tảng công nghệ hiện đại; tập trung nguồn lực phát triển một số ngành dịch vụ tiềm năng, có hàm lượng tri thức và công nghệ cao như tài chính, ngân hàng, thông tin và truyền thông, giáo dục và đào tạo, y tế…; hình thành các trung tâm logistics mạnh, đặc biệt là trong ngành hàng không và lĩnh vực mà Việt Nam có tiềm năng…

Ngoài ra, theo TS. Nguyễn Thị Xuân Thúy, chuyên gia nghiên cứu kinh tế, cần thiết phải xây dựng bản đồ chi tiết về các ngành, liên kết ngành, trong đó xác định điểm mạnh, điểm yếu từng ngành. Việc hình thành cụm liên kết phải theo vị trí địa lý, bảo đảm tính liên kết theo chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị và có đánh giá về hệ sinh thái hỗ trợ.

Minh Châu