Thu hút nguồn lực trùng tu, tôn tạo di tích
Nguồn vốn xã hội là một phần quan trọng trong tu bổ, phục hồi di tích lịch sử, văn hóa và danh lam thắng cảnh. Tuy nhiên, hiện nay chính sách xã hội hóa đối với lĩnh vực di tích chưa có quy định cụ thể, dẫn đến nhiều bất cập trong công tác bảo vệ và phát huy giá trị di tích.
Nếu chỉ trông chờ ngân sách, di tích khó được duy tu kịp thời
Thời gian vừa qua, công tác bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích tại các địa phương trên cả nước đã đạt được kết quả nhất định. Tuy nhiên, với số lượng di tích lớn, thuộc các loại hình, niên đại, tình trạng khác nhau cũng đặt ra cho ngành văn hóa không ít khó khăn, trong đó nổi cộm là thiếu nguồn lực để tu bổ, tôn tạo di tích.
Góp ý Hồ sơ lập đề nghị xây dựng Luật Di sản văn hóa (sửa đổi), TS. Nguyễn Doãn Văn, Trưởng ban Quản lý di tích danh thắng Hà Nội - địa phương có số lượng di tích lớn nhất toàn quốc - nêu thực trạng: Số lượng di tích trong danh mục kiểm kê di tích trên địa bàn thành phố đến ngày 31.12.2015 công bố theo Quyết định số 5745/QĐ-UBND ngày 14.10.2016 của UBND Thành phố là 5.922 di tích. Thông qua đợt tổng kiểm kê 30 quận, huyện, thị xã trên địa bàn thành phố có 143 di tích xuống cấp nghiêm trọng, nguy cơ sập đổ, 543 di tích xuống cấp nặng, 638 di tích xuống cấp trung bình, 390 di tích xuống cấp nhẹ và 126 di tích vi phạm (có hộ dân sinh sống trong khuôn viên di tích, lấn chiếm di tích…).
Việc bảo quản, tu bổ, phục hồi và bảo vệ, phát huy giá trị di tích trên địa bàn nhận được nguồn lực đầu tư tương đối lớn của Nhà nước, cộng đồng xã hội, kịp thời chống xuống cấp, tu bổ, tôn tạo và bảo tồn được nhiều di tích quan trọng. Tuy nhiên, thực tiễn quản lý di tích, đầu tư bảo vệ, tu bổ, tôn tạo và phát huy giá trị di tích theo quy định của pháp luật về di sản tồn tại một số bất cập như tình trạng chưa bố trí được các nguồn phục vụ cho công tác bảo vệ, tu bổ, tôn tạo di tích, dẫn tới tình trạng chưa tu bổ, tôn tạo kịp thời ở nhiều địa phương. Nhiều di tích xuống cấp nặng có nguy cơ sụp đổ. Nhiều di tích sử dụng nguồn xã hội hóa tự ý thi công không phép, sai phép.
Tình trạng trên không chỉ xảy ra ở Hà Nội. Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Bà Rịa - Vũng Tàu Nguyễn Đình Trung cho biết, trên địa bàn tỉnh có 48 di tích. Thời gian qua, hoạt động bảo tồn di sản văn hóa đã huy động được cả về nhân lực cũng như vật chất, tài chính của xã hội. Đại diện Ban quản lý di tích đình thần Thắng Tam khẳng định: “Nếu chỉ trông chờ vào nguồn ngân sách hỗ trợ của Nhà nước thì di tích sẽ khó được duy tu kịp thời và phát huy tối đa giá trị như thu hút khách du lịch, tạo thành điểm đến tâm linh cho người dân địa phương”. Việc sử dụng nguồn công đức tại các di tích trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu hiện nay hết sức khó khăn do Bộ Tài chính chưa có Thông tư hướng dẫn sử dụng nguồn kinh phí này...
Quy định cụ thể chính sách ưu đãi
Việc thu hút nguồn vốn xã hội hóa trong tu bổ, phục hồi di tích lịch sử, văn hóa và danh lam thắng cảnh là việc làm quan trọng góp phần thu hút vốn đầu tư để nâng cấp, sửa chữa, phục hồi các di tích xuống cấp, mở rộng quy mô phục vụ khai thác và phát huy giá trị di tích.
Theo ông Nguyễn Đình Trung, công tác tu bổ di tích hiện nay thực hiện theo quy định tại các văn bản pháp luật về di sản, xây dựng và các pháp luật có liên quan. Trình tự, thủ tục các bước thẩm định, phê duyệt chủ trương, phê duyệt dự án đều không có quy định riêng đối với tu bổ di tích sử dụng nguồn vốn xã hội hóa, gây khó khăn cho công tác triển khai và thu hút nguồn lực xã hội. Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu đang quản lý 2 di tích quốc gia là di tích lịch sử Bạch Dinh và di tích Trận địa pháo hầm thủy lôi tại thành phố Vũng Tàu. Tuy nhiên, việc xây dựng phương án và phê duyệt Đề án để thực hiện huy động nguồn lực bảo vệ và phát huy giá trị 2 di tích này chưa thực hiện được theo quy định do khó khăn trên.
Góp ý sửa đổi Luật Di sản văn hóa, ông Nguyễn Đình Trung cho rằng, cần cụ thể các nội dung khuyến khích xã hội hóa khi đầu tư vào hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di tích. Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) cần quy định cụ thể chính sách ưu tiên, khuyến khích để huy động nguồn lực xã hội bảo vệ và phát huy giá trị di tích, như chính sách thuế (giảm thuế hoặc miễn thuế hoạt động), sử dụng đất (miễn giảm thu tiền sử dụng đất) và chính sách đãi ngộ (tôn vinh, khen thưởng) cho những tổ chức, cá nhân có nhiều đóng góp trong việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa.
Còn theo đại diện Sở Văn hóa và Thể thao Lào Cai, cần thiết điều chỉnh, bổ sung các quy định phù hợp với thực tế để đáp ứng yêu cầu quản lý văn hóa. Bên cạnh những quy định chặt chẽ, cụ thể đối với những hành vi xâm hại di tích, di sản, cần quy định cụ thể về khen thưởng, ưu đãi đối với cá nhân, tổ chức tham gia đầu tư tu bổ, phát huy giá trị di tích, để các địa phương có cơ sở thực hiện. Luật và các văn bản hướng dẫn quy định cụ thể việc sử dụng % nguồn thu từ di tích phục vụ cho việc tái đầu tư cho công tác quản lý, tu bổ, tôn tạo di tích.
Việc sửa đổi Luật Di sản văn hóa được kỳ vọng không chỉ cần lấp những khoảng trống pháp lý hiện nay mà còn phải đánh thức trong mỗi con người ý thức quan trọng về di sản, là niềm tự hào và tự nguyện tham gia bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa.