Bài cuối: Nên thực hiện giám sát bằng Ủy ban lâm thời của Quốc hội

Đặc thù giám sát của cơ quan dân cử 

Quốc hội qua các khóa, ít nhiều đều có tâm tư về hiệu quả giám sát của Quốc hội. Có ý kiến cho rằng, hiệu quả giám sát của Quốc hội phải tiến tới như hiệu quả của kiểm tra Đảng, hoặc như hiệu quả của thanh tra Chính phủ.

Phải nâng cao hiệu quả thiết thực trong hoạt động giám sát của Quốc hội là xu thế đúng đắn. Nhưng mong muốn hiệu quả giám sát của cơ quan dân cử như hiệu quả kiểm tra của cơ quan Đảng hay như hiệu quả thanh tra của cơ quan hành pháp là rất khó, vì chức năng, nhiệm vụ của mỗi loại cơ quan, tổ chức là khác nhau, do đó quyền hạn cũng rất khác nhau.

Ủy ban kiểm tra các cấp của Đảng có quyền xem xét, quyết định những trường hợp phải kỷ luật hoặc kiến nghị cấp có thẩm quyền thi hành kỷ luật theo khoản 4, Điều 32 Điều lệ Đảng Cộng sản Việt Nam. Trưởng đoàn thanh tra chuyên ngành có quyền quyết định niêm phong tài liệu của đối tượng thanh tra khi có căn cứ cho rằng có vi phạm pháp luật; hoặc tạm đình chỉ hoặc kiến nghị người có thẩm quyền đình chỉ việc làm khi xét thấy việc làm đó gây thiệt hại nghiêm trọng... theo khoản 1, Điều 52 Luật Thanh tra hiện hành.

Trong khi đó, giám sát của Quốc hội chỉ có quyền theo dõi, xem xét, đánh giá hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát trong việc tuân thủ Hiến pháp và pháp luật về thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn, xử lý theo thẩm quyền hoặc yêu cầu, kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý theo khoản 1, Điều 2 Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng Nhân dân năm 2015. Cơ quan lập pháp không thể làm như cơ quan chính trị và cơ quan hành pháp.

Công cụ kiểm soát quyền lực có hiệu lực cao

Để góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả của hoạt động giám sát của Quốc hội, ngoài những kiến nghị đã được nêu ở các bài trước, xin được nêu thêm một số kiến nghị. 

Đối với 3 hình thức giám sát gồm: xem xét báo cáo kinh tế - xã hội, xem xét trả lời chất vấn và xem xét báo cáo giám sát chuyên đề, ngay sau giám sát, Quốc hội nên kết luận kết quả giám sát đối với đối tượng bị giám sát, có cả nhận xét định tính và nên chăng có cả xác định bằng định lượng. Định tính thì như đã và đang làm lâu nay; còn định lượng thì có thể xác định mức độ đạt được bao nhiêu phần trăm so với yêu cầu (đây cũng là lượng hóa, công khai hóa thông tin).

Đối với hình thức giám sát lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm thì một nhiệm kỳ nên tiến hành ít nhất 2 lần, tốt nhất là 3 lần. Nếu chỉ một lần thì sau đó chức danh làm tốt, làm trung bình hay kém cũng như nhau, yên tâm tại vị đến hết nhiệm kỳ vì không lấy phiếu sau đó nữa (có thể nói, lấy phiếu một lần rất ít tác dụng). Lấy phiếu lần thứ hai sẽ đánh giá được mức độ tiến bộ của các chức danh và tình trạng bộ máy nhà nước sau lần lấy phiếu thứ nhất; lấy phiếu lần thứ ba vừa tiếp tục đánh giá tiến bộ, vừa thiết thực phục vụ cho công tác cán bộ và bộ máy nhiệm kỳ mới đang đến gần.

Đối với hình thức giám sát xem xét trả lời chất vấn nên có tái chất vấn đối với người bị chất vấn nhằm đánh giá sự tiến bộ của người đó và của lĩnh vực mà người đó quản lý, lãnh đạo sau một năm hoặc sau nửa nhiệm kỳ.

Đối với giám sát chuyên đề, việc lựa chọn chuyên đề có thể theo sự cấp bách của vấn đề, theo yêu cầu ban hành luật, ban hành chính sách... Tuy nhiên, chỉ nên là những chuyên đề có nội dung vừa phải, gọn ghẽ và đối tượng chịu trách nhiệm tương đối rõ ràng (tránh tình trạng nhiều người, nhiều cơ quan, tổ chức cùng chịu trách nhiệm nhưng rốt cuộc chẳng ai có trách nhiệm). Đồng thời, cũng phải giám sát lại để thấy được sự chuyển biến sau giám sát lần trước thì mới có tác động thúc đẩy làm chuyển biến tình hình mà chuyên đề đã được giám sát.

Từ nhiệm kỳ này, Quốc hội nên thực hiện hình thức giám sát bằng Ủy ban lâm thời của Quốc hội (theo Khoản 5, Điều 11 và Điều 17 của Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng Nhân dân năm 2015). Vì Ủy ban lâm thời có quyền điều tra vụ việc tại cơ quan, tổ chức, địa phương được giám sát. Chúng ta đang đẩy mạnh phòng, chống tham nhũng, có nhiều vấn đề như quản lý, sử dụng tài sản công; quản lý, sử dụng tài nguyên, khoáng sản, đất đai... cần được làm sáng tỏ. Ủy ban lâm thời cũng chính là công cụ kiểm soát quyền lực có hiệu lực cao của Quốc hội, hơn bao giờ hết, lúc này là lúc phải phát huy hiệu lực của nó.