Góp ý kiến nâng cao chất lượng chuyển đổi số thư viện
Theo Giám đốc Thư viện Trường ĐH Thủy lợi Vũ Thị Thu Thủy, chuyển đổi số không đơn thuần là công tác số hóa tài liệu, mà đó là quá trình lâu dài. Muốn chuyển đổi số thành công, trước tiên phải tự động hóa, tối ưu hóa mọi hoạt động trong thư viện. Quá trình này nhằm xây dựng kho dữ liệu lớn từ ứng dụng công nghệ thông tin hướng tới mục tiêu nâng cao chất lượng phục vụ, do đó rất cần các giải pháp đồng bộ và thực chất.
TS. Vũ Thị Thu Thủy chia sẻ, tháng 5.2021, Trường ĐH Thủy lợi thành lập Ban Chỉ đạo chuyển đổi số với mong muốn đổi mới, liên kết toàn diện mọi hoạt động của nhà trường dựa trên công nghệ số, trong đó có Thư viện. Với mục tiêu thúc đẩy quá trình phát triển thư viện số, Thư viện Trường ĐH Thủy lợi đã tiến hành phát tài liệu “Cẩm nang về chuyển đổi số” cho cán bộ thư viện, tổ chức cho cán bộ thư viện tham gia tập huấn về chuyển đổi số ngành thư viện, cử đại diện tham quan mô hình các thư viện đại học đi đầu về chuyển đổi số...
Để quá trình chuyển đổi số thư viện đạt hiệu quả, Thư viện Trường ĐH Thủy lợi lập đề án và kế hoạch chuyển đổi số, rà soát các hoạt động và quy trình đã có để lên phương án kết nối các đơn vị, đưa giải pháp tổng thể làm nên thành công của chuyển đổi số như: Hạ tầng công nghệ, nguồn tài liệu, con người, không gian và dịch vụ thư viện. Việc lập đề án có sự tham gia đóng góp ý kiến của thành viên trong đơn vị và chuyên gia một số công ty giải pháp Thư viện thông minh.
Được biết, thời gian qua, thư viện số và phần mềm quản lý tài nguyên số của Thư viện Trường ĐH Thủy lợi đã phát huy hiệu quả trong việc phục vụ tài liệu số (giáo trình, bài giảng) cho dạy/học online. Đây cũng là 1 trong 6 thư viện đầu tiên kết nối Trung tâm tri thức số (http://digitalknowledgehub.vnu.edu.vn/) mở rộng nguồn tài nguyên, chia sẻ thông tin, cung cấp nguồn cơ sở dữ liệu để cán bộ, giáo viên, sinh viên trong trường khai thác sử dụng học tập, nghiên cứu. Bên cạnh đó, hạ tầng phần cứng của Thư viện được đầu tư hệ thống cổng giám sát an ninh và 2 máy mượn/trả tự động. Hệ thống máy được tích hợp với phần mềm nên phát huy tối đa hiệu quả sử dụng, giúp sinh viên dễ dàng tự phục vụ.
Tuy nhiên, quá trình thực hiện chuyển đổi số, Thư viện Trường ĐH Thủy lợi còn gặp vướng mắc liên quan đến kinh phí nâng cấp bổ sung hệ thống phần mềm tự động hóa, số hóa. Việc phát triển kho sách điện tử phục vụ dạy/học cũng gặp một số khó khăn nhất định.
“Số sách điện tử hiện có (do giáo viên trong trường thực hiện) chỉ đáp ứng khoảng 20% lượng giáo trình điện tử yêu cầu theo môn học. Các sách tại kho tư liệu đa phần là sách in mua từ các nhà xuất bản và đơn vị cung cấp; Thư viện không có bản quyền để đưa lên thư viện số tài liệu số hóa từ bản giấy, nếu có. Việc liên hệ xin phép tác giả hoặc nhà xuất bản không đơn giản và phải trả nhuận bút, thù lao cho chủ sở hữu quyền tác giả theo thỏa thuận. Trong khi đó, các nhà xuất bản do mới triển khai làm sách điện tử nên số lượng không nhiều, hơn nữa họ muốn quản lý thông tin để bán theo lượng truy cập. Vì vậy, đến thời điểm này, Thư viện vẫn chờ sự liên kết giữa các nhà xuất bản để mua quyền truy cập từ một nguồn”, bà Thủy cho hay.
Với tình hình hiện nay, để đáp ứng mục tiêu của ngành giáo dục tiến tới kho học liệu chia sẻ trực tuyến đáp ứng 50% (đến năm 2025) và 80% (đến năm 2030), nhu cầu tài liệu học tập của người học ở các bậc học là rất khó thực hiện. Bà Thủy đề xuất, trước mắt, vấn đề bản quyền trong số hóa tài liệu cần được giải quyết. Cụ thể, Luật Sở hữu trí tuệ cần có sự linh hoạt hơn trong việc cho phép các thư viện số hóa tài liệu và được truyền tải mà không phải xin phép và trả phí cho mục đích dạy, học và nghiên cứu; kèm theo điều kiện các phần mềm thư viện phải đủ năng lực để chống sao chép, in ấn.
Về lâu dài, các trường đại học và nhà xuất bản chuyển hướng dần từ sách in sang sách điện tử có tích hợp video, âm thanh, hình ảnh, các bài kiểm tra, đánh giá.
Ngành thư viện khi có dự án, đề án về cơ sở dữ liệu, tạp chí và sách điện tử chuyên ngành, đa ngành ở trong và ngoài nước nên phổ biến cho các thư viện cùng chia sẻ và khai thác phục vụ nghiên cứu, giảng dạy. Việc kết nối liên thông giữa các thư viện cần thực hiện một cách thực chất hơn nữa, gồm cả thư mục và tài liệu.
Thư viện Quốc gia Việt Nam là nơi có nhiều tài liệu học thuật nhất nên là đầu mối chia sẻ nguồn tài liệu cho các trường đại học. Các dữ liệu, tài nguyên số của các thư viện sau khi được đánh giá và thẩm định nên được tập hợp thành kho tài nguyên số quốc gia.