Phát triển nguồn nhân lực để đón làn sóng dịch chuyển đầu tư
Với trên 639 ngành nghề đào tạo ở trình độ cao đẳng và 871 ngành nghề đào tạo trình độ trung cấp, tập trung trong nhiều lĩnh vực khoa học, kỹ thuật, xã hội, công nghệ, sản xuất đến an ninh quốc phòng… Việt Nam hiện đang có những bước phát triển mạnh về nguồn nhân lực có kỹ năng, song, cần có cơ chế thúc đẩy doanh nghiệp FDI đặt hàng giáo dục nghề nghiệp đào tạo theo nhu cầu, thay vì tình trạng sử dụng lao động chưa qua đào tạo như hiện nay.
Xu hướng chuyển dịch đầu tư FDI vào Việt Nam
Nhu cầu nguồn nhân lực tại các doanh nghiệp hiện nay đang phát triển theo hướng thu hút nhân lực có trình độ cao, nhân lực qua đào tạo… Do vậy, để thích ứng với nhu cầu, việc phát triển nguồn nhân lực phải hướng đến trình độ và cũng phải tranh thủ thời cơ dân số vàng, Cách mạng Công nghiệp 4.0.
Trong bối cảnh đại dịch Covid-19 lan rộng ra hầu hết các quốc gia trên thế giới, ảnh hưởng nặng nề đến nền kinh tế toàn cầu, Việt Nam không tránh khỏi những tác động xấu đến các lĩnh vực, ngành nghề kinh doanh… Tuy nhiên, những quyết định chính xác, kịp thời của Chính phủ trong việc thực hiện các biện pháp giãn cách xã hội theo hướng “khoanh vùng” nhỏ nhất có thể, còn các vùng khác phải ở trong “trạng thái bình thường mới” để phát triển cùng với tác động tích cực từ những chính sách hỗ trợ doanh nghiệp và người dân đã góp phần quan trọng giúp nền kinh tế vững vàng vượt qua khó khăn. Sau những tháng đầu năm 2020 bị chững lại, dòng vốn đầu tư FDI vào Việt Nam đã tăng mạnh trong các tháng vừa qua. Theo dự báo của các chuyên gia, thời gian tới làn sóng dịch chuyển FDI vào Việt Nam tập trung vào các lĩnh vực như công nghiệp chế biến; công nghiệp chế tạo, khuôn mẫu; lĩnh vực điện tử, công nghệ cao. Nhiều công ty Hàn Quốc, châu Âu và Mỹ gần đây cũng đã chọn Việt Nam làm điểm đến đầu tư để đa dạng hoá chuỗi cung ứng của họ.
Xu thế dịch chuyển dòng vốn FDI đã và đang diễn ra từ trước khi có đại dịch Covid-19. Tuy nhiên, dịch Covid-19 là chất xúc tác khiến quá trình dịch chuyển này diễn ra nhanh hơn, quyết liệt hơn.
Nhận định của chuyên gia cho thấy, các khu kinh tế có nhiều dấu hiệu khởi sắc hơn trong Quý II và Quý III.2020. Trong đó, khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản tiếp tục duy trì tốc độc tăng trưởng dương 2,93%, công nghiệp và xây dựng tăng 2,95%, dịch vụ tăng 2,93%. Các hoạt động kích cầu tiêu dùng, du lịch được triển khai mạnh mẽ, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng tháng 9/2020 tăng 2,9% so với tháng trước… Như vậy, dù bị ảnh hưởng của đại dịch, nền kinh tế Việt Nam vẫn có một kết quả ấn tượng, những nỗ lực của Chính phủ đã ổn định nền kinh tế và trở thành điểm thu hút dịch chuyển đầu tư FDI đến Việt Nam.
Theo Phó Cục trưởng Cục Đầu tư Nước ngoài (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) Đỗ Văn Sử, các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đánh giá lao động Việt Nam có ưu điểm như chất lượng và hiệu quả của giáo dục nghề nghiệp có bước chuyển biến tích cực; kỹ năng nghề nghiệp của người tốt nghiệp các cơ sở GDNN đã được nâng lên, ở nhiều nghề, kỹ năng nghề của lao động Việt Nam đã đạt chuẩn quốc tế; lao động qua đào tạo nghề nghiệp tham gia vào hầu hết các lĩnh vực của nền kinh tế quốc dân và đã đảm nhận được các vị trí, công việc phức tạp mà trước đây phải do chuyên gia nước ngoài thực hiện; trên 80% người học tìm được việc làm hoặc tự tạo việc làm ngay sau khi tốt nghiệp.
Tuy nhiên, nhân lực của nước ta cũng có những hạn chế là chất lượng, hiệu quả đào tạo của nhiều cơ sở giáo dục nghề nghiệp chưa đáp ứng được yêu cầu; chưa gắn bó hữu cơ với nhu cầu nhân lực của từng ngành, lĩnh vực cụ thể và yêu cầu của đổi mới cơ cấu kinh tế - xã hội. Bên cạnh đó, việc chuẩn bị đào tạo nhân lực đáp ứng yêu cầu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 còn có những khó khăn và chưa triển khai được nhiều; mạng lưới cơ sở giáo dục nghề còn bất cập về phân bố giữa các vùng miền, ngành nghề, trình độ đào tạo; quy mô nhỏ.
Phát triển nhân lực có kỹ năng đón đầu làn sóng đầu tư nước ngoài
Trong việc chuẩn bị đón làn sóng dịch chuyển đầu tư FDI, nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực có kỹ năng nghề nghiệp tốt vừa là mong muốn của các nhà đầu tư, vừa là sự chuẩn bị của Việt Nam.
Cả nước có trên 630 ngành, nghề đào tạo ở trình độ cao đẳng và trên 871 ngành, nghề đào tạo ở trình độ trung cấp, rất đa dạng, tập trung vào 21 lĩnh vực từ khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, kỹ thuật, công nghệ kỹ thuật, máy tính và công nghệ thông tin, sản xuất chế biến, nông nghiệp, kiến trúc, xây dựng, vận tải, môi trường, lĩnh vực dịch vụ, sức khỏe...
Theo số liệu báo cáo của các địa phương trên cả nước, những ngành, nghề có kết quả tuyển sinh tốt tập trung ở các lĩnh vực kỹ thuật điện, điện tử, kỹ thuật cơ khí, các lĩnh vực dịch vụ, du lịch và công nghệ thông tin như Điện công nghiệp, Điện tử công nghiệp, Kỹ thuật máy lạnh và điều hoà không khí, Công nghệ ô tô, Quản trị mạng, Thiết kế trang web, Công nghệ thông tin (ứng dụng phần mềm), Quản trị khách sạn, Quản trị nhà hàng... Những ngành, nghề này cũng phù hợp với xu hướng nhu cầu nhân lực của doanh nghiệp của đầu tư nước ngoài.
Nguồn nhân lực lao động có kỹ năng, nhân lực chất lượng cao là đòi hỏi tất yếu của các nhà đầu tư nước ngoài khi đến Việt Nam. Hiện nay, Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội đang có nhiều giải pháp để đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp. Tuy nhiên, trong ngắn hạn, để đáp ứng yêu cầu cho làn sóng dịch chuyển đầu tư FDI vào Việt Nam, Chính phủ nên xem xét việc yêu cầu các doanh nghiệp khi đầu tư vào Việt Nam cần nêu rõ yêu cầu cụ thể nguồn nhân lực lao động của doanh nghiệp (số lượng, chất lượng nhân lực theo từng ngành nghề, từng trình độ).
Các doanh nghiệp cần tích cực đẩy mạnh trách nhiệm xã hội, tham gia xây dựng chương trình, giáo trình đào tạo với các nhà trường; huấn luyện giáo viên thực tập nghề nghiệp; tiếp nhận học sinh, sinh viên thực tập, tài trợ học bổng cho các em học sinh, sinh viên xuất sắc…; hỗ trợ các nhà trường về cơ sở vật chất, trang thiết bị thực hành, thực tập; áp dụng công nghệ để xây dựng hệ thống kết nối cung và cầu đào tạo trong toàn hệ thống (nhà trường, doanh nghiệp, sinh viên) để giải quyết được cung - cầu lao động, gắn kết chặt chẽ với doanh nghiệp FDI để kịp thời cung ứng nhân lực cho các doanh nghiệp này.
Đề cập các kỹ năng, nhóm kỹ năng nhà tuyển dụng quan tâm trong thời gian tới, Tổng cục Trưởng Tổng cục GDNN (Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội) Trương Anh Dũng cho biết, đại dịch Covid-19 gây ra suy thoái kinh tế toàn cầu năm 2020 đã tạo ra một bức tranh không mấy triển vọng cho thị trường lao động toàn cầu trong thời gian tới. Số lượng việc làm mất đi sẽ vượt qua số lượng “việc làm của tương lai được tạo ra”. Đáng quan tâm, sự xuất hiện việc làm mới trong tương lai dự báo sẽ thiếu hụt về kỹ năng khi nhu cầu về kỹ năng do công việc thay đổi trong 5 năm. “40% DN được khảo sát cho biết họ sẽ giảm lực lượng lao động do tích hợp công nghệ, 94% các lãnh đạo DN báo cáo rằng họ mong đợi nhân viên có thêm các kỹ năng mới, tăng mạnh so với mức 65% vào năm 2018”- ông Dũng cho biết.
Cũng theo ông Trương Anh Dũng, thành công trong việc kiểm soát dịch Covid-19 cộng với nỗ lực cải cách giúp Việt Nam trở nên hấp dẫn hơn trong mắt nhà đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, việc chạy đua thu hút dòng vốn FDI từ các quốc gia khác trong khu vực đang tạo sức ép cạnh tranh lớn chưa từng có đối với chúng ta.