Không nên phát triển theo kiểu phong trào
“Các địa phương không nên phát triển nông nghiệp hữu cơ một cách ồ ạt mà phải biết thế mạnh của mình và làm từng bước để hướng đến hữu cơ và đạt hữu cơ”, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Trần Thanh Nam nhấn mạnh tại hội nghị "Triển khai đề án phát triển nông nghiệp hữu cơ giai đoạn 2020 - 2030" vừa diễn ra.
5 nhiệm vụ trọng tâm
Cục trưởng Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản Nguyễn Quốc Toản cho biết, nông nghiệp hữu cơ đang là xu thế và sẽ phát triển nhanh trong thời gian tới vì bảo đảm cung cấp được các sản phẩm tốt hơn cho sức khỏe con người và cho xã hội.
Diện tích canh tác hữu cơ tại nước ta tăng từ 53,3 nghìn hecta năm 2016 lên 237,6 nghìn hecta năm 2019. Cả nước có 46/63 tỉnh thành đang thực hiện và có phong trào sản xuất hữu cơ với sự tham gia của 17,1 nghìn nông dân. Số doanh nghiệp sản xuất hữu cơ là 97; tham gia xuất khẩu là 60 với kim ngạch khoảng 335 triệu USD/năm. Sản phẩm nông nghiệp hữu cơ Việt Nam được tiêu thụ trong nước và đã xuất khẩu sang 180 nước trên thế giới, trong đó có Mỹ, EU, Trung Quốc, Nhật, Đức, Anh, Hàn Quốc, Nga, Singapore, Pháp, Bỉ, Hà Lan, Italy... - những thị trường tiêu thụ nông sản hữu cơ lớn nhất trên thế giới.
“Xuất khẩu sản phẩm nông nghiệp hữu cơ đạt 335 triệu USD mỗi năm nhưng đây vẫn là con số khiêm tốn", Cục trưởng Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản Nguyễn Quốc Toản nói. Chính vì vậy, theo ông Toản, quá trình triển khai Đề án Phát triển nông nghiệp hữu cơ giai đoạn 2020 - 2030 phải được quan tâm về cả chiều rộng và chiều sâu theo hướng tăng cường áp dụng rộng rãi các biện pháp hữu cơ (phân bón hữu cơ, thuốc sinh học...) trong sản xuất, tăng dần tỷ lệ sản phẩm hữu cơ được chứng nhận theo yêu cầu của thị trường trong nước và thế giới".
Cụ thể, mục tiêu đến năm 2025, diện tích nhóm đất nông nghiệp sản xuất hữu cơ đạt khoảng 1,5 - 2% tổng diện tích nhóm đất nông nghiệp. Diện tích đất trồng trọt hữu cơ đạt khoảng trên 1% tổng diện tích đất trồng trọt với các cây trồng chủ lực: lúa, rau đậu các loại, cây ăn quả, chè, hồ tiêu, cà phê, điều, dừa... Tỷ lệ chăn nuôi hữu cơ đạt khoảng 1 - 2% tính trên tổng sản phẩm chăn nuôi sản xuất trong nước. Diện tích nuôi trồng thủy sản hữu cơ đạt khoảng 0,5 - 1,5% tổng diện tích nuôi trồng thủy sản...
Để đạt những mục tiêu này không dễ dàng. Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Trần Thanh Nam, có 5 nhiệm vụ trọng tâm phải thực hiện nếu muốn từng bước đưa Việt Nam trở thành quốc gia có trình độ sản xuất nông nghiệp hữu cơ ngang bằng các nước tiên tiến trên thế giới. Một là, tiếp tục phải thâm canh, tăng năng suất để bảo đảm an ninh lương thực, việc này từng địa phương phải căn cứ vào diện tích đất. Hai là, đào tạo và nâng cao năng lực sản xuất, bởi hiện nay rất nhiều hợp tác xã và hộ dân triển khai các mô hình nông nghiệp hữu cơ. Ba là, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn sẽ hướng dẫn các quy trình sản xuất hướng đến nông nghiệp hữu cơ và đạt chuẩn nông nghiệp hữu cơ. Bởi, quy trình đầu tư để chuyển đổi từ sản xuất thông thường sang sản xuất nông nghiệp hữu cơ rất tốn kém. Bốn là, chú trọng quản lý các sản phẩm nông nghiệp hữu cơ khi đưa ra thị trường về nhãn mác, chất lượng. Năm là, hỗ trợ về cơ sở pháp lý, tạo điều kiện để giúp các tổ chức chứng nhận hữu cơ trong nước nâng cao năng lực.
Cần ban hành danh mục vật tư đầu vào
Theo Chủ tịch Hiệp hội Nông nghiệp hữu cơ Việt Nam Hà Phúc Mịch, nông nghiệp hữu cơ hiện đã có vị trí xứng đáng, nhưng thuận lợi luôn đi kèm cùng những khó khăn. Theo ông Mịch, từ khi Nghị định 109 của Chính phủ về nông nghiệp hữu cơ được thực thi (tháng 10.2018 - PV) đã xuất hiện nhu cầu sản xuất hàng hóa lớn bởi thị trường tiêu thụ sản phẩm hữu cơ rộng mở cả nội địa và xuất khẩu, nhất là khi Việt Nam ký kết các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như CPTPP và EVFTA.
"Tuy vậy, sản xuất lớn tất yếu phải có dịch vụ cung cấp vật tư cho nông nghiệp hữu cơ chuyên nghiệp, đủ tầm như phân bón, thức ăn gia súc, thuốc thảo mộc, sinh học... Đáng tiếc, Bộ TCVN 1041:2017/2018 với 8 tiêu chuẩn đã ban hành là chưa đủ. Để áp dụng đúng và dễ dàng cho nhà sản xuất, cần thiết phải có bảng danh mục vật tư đầu vào (từ danh mục chi tiết) của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền", ông Mịch phân tích. Bên cạnh đó, đã tham gia sản xuất nông nghiệp hữu cơ tất yếu phải áp dụng theo một tiêu chuẩn phù hợp với thị trường, để xác định là sản phẩm hữu cơ phải có đơn vị chứng nhận. Bởi vậy, ông Mịch cho rằng, vấn đề hoạt động của các đơn vị chứng nhận sản phẩm hữu cơ cần được xây dựng, hình thành các quy định hiện hành nhưng đòi hỏi sự công tâm, minh bạch.
Đồng tình với quan điểm trên, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Kạn Đỗ Thị Minh Hoa cho rằng, hiện chưa quy định cho vật tư đầu vào sản xuất hữu cơ nguồn đó sẽ từ đâu, được tổ chức, đơn vị nào công nhận, đây là vấn đề cần quan tâm. Bà Hoa cũng nhấn mạnh, quá trình phát triển nông nghiệp hữu cơ không chỉ chú trọng vật tư đầu vào mà phải hướng đến chi tiết chuỗi liên kết khép kín, đồng bộ từ vật tư đầu vào, các tiêu chuẩn sản xuất, chứng nhận thị trường, hệ thống bán hàng, phân khúc khách hàng... mới đạt mục tiêu tăng giá trị. Bà Hoa nhắc lại bài học từ tiêu chuẩn VietGAP: Chúng ta ồ ạt sản xuất VietGAP nhưng nhiều doanh nghiệp không thành công, bởi vì không có một chuỗi hệ thống khép kín, nên khi đem ra chợ bán thì VietGAP hay không VietGAP cũng như nhau. Nếu tiếp tục làm nông nghiệp hữu cơ không đồng bộ, không có sự chuẩn bị kỹ lưỡng ngay từ đầu sẽ làm mất uy tín của sản xuất hữu cơ.
Phó Chủ tịch UBND tỉnh Hòa Bình Đinh Công Sứ đề cập tình trạng sản phẩm hữu cơ đang phải cạnh tranh với sản phẩm trôi nổi trên thị trường nhưng tự nhận là hữu cơ; diện tích canh tác hữu cơ còn thấp, kỹ thuật áp dụng chưa đồng bộ, chủ yếu là kinh nghiệm tự rút ra của người sản xuất, sản phẩm theo mùa vụ nên khó duy trì kênh phân phối... Điều này khiến nông dân không mặn mà với sản xuất hữu cơ. Ông Sứ kiến nghị Nhà nước khẩn trương có quy trình hướng dẫn sản xuất hữu cơ, tăng cường kiểm soát sản phẩm hữu cơ trên thị trường, bảo đảm dán nhãn đúng phẩm cấp, tiêu chuẩn, xử lý nghiêm việc sản phẩm không phải hữu cơ nhưng dán nhãn mác hữu cơ.