Tích tụ và tập trung ruộng đất
Để nông nghiệp có thể phát triển cao hơn, nông dân có thu nhập nhiều hơn, chúng ta giải quyết tốt vấn đề tích tụ và tập trung ruộng đất. Đây cũng chính là điểm nghẽn trong quá trình tái cơ cấu nền sản xuất nông nghiệp.
Tác động của quan hệ thị trường, hội nhập quốc tế ngày nay càng thấy rõ, một nền kinh tế với mô hình kinh tế hộ sản xuất quy mô nhỏ theo giới hạn đã bộc lộ hạn chế cố hữu, luôn phải đối mặt với rủi ro bởi điều kiện thiên nhiên, thiên tai, dịch bệnh, giá cả thị trường, được mùa mất giá… Do đó, không thể đứng vững trước những yêu cầu cạnh tranh, trong đó, nông sản phải được kiểm soát theo chuỗi giá trị từ khâu tạo giống đến sản phẩm cuối cùng đưa ra thị trường. Hơn 10 triệu hộ sản xuất nông nghiệp nước ta hiện nay đang bất lực với điều kiện khắt khe này.
Tôi đã có dịp chất vấn Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn nhưng đến nay, vấn đề hạn điền, tích tụ ruộng đất, tập trung ruộng đất chưa được giải quyết căn bản để mở đường cho sản xuất nông nghiệp phát triển. Cần nhìn nhận thấu đáo, quyết liệt, giải quyết nút thắt, điểm nghẽn này. Cần nhận thức nguồn lực đất đai cho sản xuất nông nghiệp phải được phân bố cho người sử dụng có hiệu quả không hạn chế ở mức hạn điền, quan hệ sở hữu như hiện nay.
Tích tụ và tập trung ruộng đất là hai vấn đề khác nhau nên phải có chính sách khác nhau. Tích tụ ruộng đất gắn với chuyển nhượng quyền sử dụng đất, tập trung là gắn kết đất đai của nhiều người vào mục tiêu khai thác, sử dụng có hiệu quả.
Thực tiễn cho thấy, việc tập trung ruộng đất diễn ra phổ biến thông qua dồn điền đổi thửa, mô hình hợp tác xã, mô hình thuê đất của nông dân, mô hình chính quyền là trung gian thuê đất rồi cho nông dân thuê lại bắt đầu có hiệu quả được nông dân hưởng ứng đồng tình. Các mô hình tập trung ruộng đất này bảo đảm cho nông dân có quyền sử dụng đất và có lợi tức khi cho thuê đất, không làm bần cùng hóa, không làm họ mất đất, không làm phát sinh hệ lụy sau này.
Mô hình chủ trang trại thuê đất của nông dân để mở rộng diện tích cũng khá phổ biến ở nhiều nước mà ở đó người nông dân làm thuê trên chính mảnh đất của mình. Đây là gợi ý tốt cho chúng ta, vì vậy trên quan điểm ưu tiên cho người sử dụng đất có hiệu quả nhất, cần thiết phải thay quy định về hạn điền bằng cách quy định ràng buộc, không khuyến khích, thậm chí cấm tích tụ đất rồi cho thuê lại. Tập trung xây dựng chính sách khuyến khích tạo điều kiện để hợp tác xã, doanh nghiệp trực tiếp thuê đất của nông dân để tập trung đất cho mục tiêu sử dụng có hiệu quả nhất. Ví như chính sách miễn, giảm thuế, chính sách bảo hiểm xã hội cho nông dân, nếu thuê đất của nông dân để canh tác...
Tích tụ và tập trung ruộng đất là quá trình tự nhiên vận hành theo nguyên tắc phân bổ nguồn lực đất đai cho người sử dụng hiệu quả nhất. Vì vậy, vai trò của Nhà nước là chống tích tụ ruộng đất để thành địa chủ, đầu cơ đất đai để bần cùng hóa nông dân. Sẽ quá muộn nếu chúng ta không ban hành chính sách đủ mạnh để kiểm soát chặt chẽ việc tích tụ, mua, bán, chuyển nhượng quyền sử dụng đất không vì mục đích sử dụng hiệu quả nguồn lực đất đai. Đồng thời, phải có những chính sách thông thoáng, hấp dẫn, tạo điều kiện khuyến khích phát triển các mô hình, hình thức tập trung ruộng đất có quy mô phù hợp với loại hình sản xuất, trong đó ưu tiên hình thức hợp tác xã, doanh nghiệp thuê đất của nông dân. Khi và chỉ khi nút thắt, điểm nghẽn này được tháo gỡ thì mới mở đường cho quá trình tái cơ cấu ngành nông nghiệp, hấp thu được công nghệ, vốn, tín dụng, mở rộng quy mô sản xuất, xây dựng chuỗi giá trị nông sản, nâng cao chất lượng, sức cạnh tranh của nền nông nghiệp nước nhà.