“Một dân tộc văn minh là một dân tộc không bao giờ sống với hận thù!”

Phong thái ung dung, giản dị

- Là một trong những nhà lãnh đạo chủ chốt kiến thiết việc bình thường hóa quan hệ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ, tháng 10.1995, nguyên Chủ tịch Nước Lê Đức Anh đã đến New York tham dự Phiên họp của Liên Hợp Quốc. Trên cương vị là Trưởng phái đoàn đại diện của Việt Nam tại New York lúc bấy giờ, ông có thể chia sẻ đôi điều về chuyến công tác này của nguyên Chủ tịch Nước?

- Chuyến công tác của Đoàn đại biểu nước ta đến New York do Chủ tịch Nước Lê Đức Anh dẫn đầu kéo dài một tuần, từ ngày 20 - 26.10.1995, đã đi vào lịch sử nước nhà, lịch sử quan hệ giữa Việt Nam với Liên Hợp Quốc (LHQ) cũng như với các nước thành viên của tổ chức đa phương lớn nhất hành tinh này, đặc biệt là lịch sử quan hệ Việt Nam và Hoa Kỳ. Cho đến bây giờ, mỗi khi thoáng nghĩ về một thời khắc nào đó của hoạt động này là cả “núi” kỷ niệm cứ ùa về trong tâm khảm tôi…

Nhân dịp tham dự Lễ kỷ niệm 50 năm Ngày thành lập Liên Hợp Quốc (1945 - 1995), chiều 25.10.1995, tại Trụ sở Liên Hợp Quốc ở New York (Hoa Kỳ), Chủ tịch Nước Lê Đức Anh trao tặng phiên bản trống đồng Ngọc Lũ cho Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc Boutros B. Ghali

Ảnh: Cao Phong

Đây là dịp hội ngộ thượng đỉnh lớn nhất hành tinh giữa các nhà lãnh đạo các quốc gia cho đến thời điểm đó, nhằm kỷ niệm 50 năm ngày thành lập LHQ. Phái đoàn Thường trực nước ta tại LHQ được giao nhiệm vụ phải chuẩn bị một chương trình khá dày đặc, tranh thủ dịp hiếm hoi này để có thể thể hiện “màu cờ sắc áo” của đất nước, của dân tộc Việt Nam trên chính trường quốc tế lớn nhất, có tầm ảnh hưởng nhất trong lịch sử quan hệ quốc tế hiện đại.

Phải làm sao để bài diễn văn của nguyên thủ nước ta tại Lễ kỷ niệm vô tiền khoáng hậu này nổi trội, đặc sắc nhất, và được phát biểu vào “thời lượng vàng” nhất. Phải làm sao để Trưởng đoàn đại biểu Nhà nước ta có chương trình tiếp xúc với số lượng đông đảo nhất, hiệu quả nhất với nguyên thủ các nước. Phải làm sao để bảo đảm an toàn nhất cả ngày lẫn đêm cho Chủ tịch Nước và các thành viên trong Đoàn suốt cả thời gian Đoàn ở phía tây bán cầu - xa đất nước, xa hậu phương đến nửa vòng trái đất.

Thời điểm đó, quan hệ giữa nước ta và Mỹ mới bình thường hóa được gần 3 tháng. Một số người trong lực lượng chống đối bình thường hóa giữa hai nước, nhất là một số trong nhóm người vẫn ôm hận và chống đối Chính phủ ta, cảm thấy cơ hội và những “mảnh đất làm ăn” của họ có nguy cơ bị hạn chế và bé dần đi, đã luôn tìm cách gây mất an ninh cho đoàn ta. Có đêm tôi nhận đến mấy cú điện thoại đe dọa sẽ tìm cách cài bom vào xe Trưởng đoàn của ta…

Mặc dù được biết nước chủ nhà đã phối hợp rất chặt chẽ với LHQ, cử gần một trung đội đặc nhiệm bảo vệ Chủ tịch Nước Lê Đức Anh và Đoàn, New York cũng đã điều động lực lượng an ninh đồ sộ nhất nhằm bảo đảm thành công cho tuần lễ cấp cao, nhưng tôi cùng các đồng nghiệp đã có một tuần hầu như không ngủ vì hồi hộp, lo lắng... Và mãi đến khi Chủ tịch Nước Lê Đức Anh và Đoàn đã an toàn về đến Hà Nội, chúng tôi mới vui hưởng niềm hạnh phúc tột cùng đến khó tả.

- Một nước nhỏ mới bình thường hóa quan hệ với nước lớn, không ít người nghĩ rằng, Việt Nam sẽ còn “bỡ ngỡ” trong ngoại giao đa phương. Vậy Chủ tịch Nước Lê Đức Anh đã xuất hiện như thế nào trước Hoa Kỳ và các quốc gia tham dự Phiên họp của LHQ khi ấy, thưa ông?

- Đoàn của Chủ tịch Nước Lê Đức Anh đến New York thời điểm đó không phải để hoạt động ngoại giao song phương với phía Hoa Kỳ, mà để thực thi quyền lợi và nghĩa vụ của một thành viên LHQ - một quốc gia độc lập, có chủ quyền - bình đẳng với mọi quốc gia khác, không phân biệt nước lớn hay nước nhỏ.

Tôi vinh dự được tháp tùng bên cạnh Chủ tịch Nước Lê Đức Anh trong mọi hoạt động tại New York. Đó là các hoạt động báo cáo hay đề xuất nội dung khi Chủ tịch Nước dự Đại hội đồng LHQ; hội đàm với Tổng thư ký LHQ Boutros Ghali; tiếp xúc song phương với nguyên thủ các nước; tham dự hoạt động chung; chụp ảnh tập thể sánh vai cùng Tổng thống Hoa Kỳ Bill Clinton, Chủ tịch Fidel Castro, Chủ tịch Araphat và nguyên thủ, người đứng đầu Chính phủ của hơn 180 nước thành viên khi ấy; và cả khi gặp gỡ bà con Việt kiều và bạn bè Hoa Kỳ… tôi đã học hỏi được nhiều điều và rất xúc động trước sự nhạy cảm, tinh tế trong sử dụng ngôn ngữ cũng như kỹ năng ngoại giao tầm cao cùng phong thái ung dung, giản dị và tình cảm chân thành của Chủ tịch Nước Lê Đức Anh khi ấy.

Thông điệp hòa hiếu, hòa bình của đất nước và con người Việt Nam, của nền ngoại giao Hồ Chí Minh đã được Chủ tịch Nước luôn ưu tiên truyền tải một cách long trọng, nghiêm trang, nhưng rất ấm áp tình người đến với thế giới, với nhân loại từ bục phát biểu màu xanh ngọc truyền thống của LHQ.

Tại cuộc gặp gỡ với đông đảo Việt kiều và bạn bè Hoa Kỳ, tôi nhận thấy, mọi người trong khán phòng thể hiện sự kính phục khi nghe Chủ tịch Nước Lê Đức Anh nói chuyện, dặn dò. Tôi còn nhớ như in câu nói của Chủ tịch Nước khi ấy, như một lời nhắn nhủ và khẳng định với nhân dân Hoa Kỳ và với cả nhân dân trên toàn thế giới: “Một dân tộc văn minh là một dân tộc không bao giờ sống với hận thù. Dân tộc Việt Nam đang làm như vậy!”. Lúc đó, nhiều người đã thốt lên: “Thật tuyệt vời!”.

Vận dụng linh hoạt nguyên tắc “dĩ bất biến, ứng vạn biến”

- Được biết, trong chuyến đi, nguyên Chủ tịch Nước Lê Đức Anh, đã thay mặt Chính phủ và nhân dân Việt Nam, tặng LHQ một phiên bản trống đồng và đọc một bài diễn văn rất ý nghĩa…, thưa ông?

- Trước sự hiện diện của Tổng Thư ký LHQ Boutros Ghali và đông đảo cán bộ nhân viên LHQ và đại diện các nước, Chủ tịch Nước Lê Đức Anh một lần nữa đã gửi thông điệp về hòa bình, về tinh thần hòa hiếu, sẵn sàng hợp tác cùng phát triển của lãnh đạo và nhân dân Việt Nam, đồng thời, nhấn mạnh về bản sắc văn hóa dân tộc ta. Chủ tịch Nước cho biết, sở dĩ quyết định chọn phiên bản trống đồng Ngọc Lũ làm quà tặng cho LHQ nhân kỷ niệm 50 năm ngày thành lập vì kỷ vật này là đặc trưng rất tiêu biểu cho nền văn hóa lâu đời của Việt Nam.

Và đến lượt mình, Chủ tịch Nước ta cùng Phu nhân, cũng như toàn thể người Việt Nam và bạn bè có mặt tại phiên họp hôm đó cũng bày tỏ sự ngạc nhiên và xúc động khi nghe phát biểu đáp từ tỏ tấm lòng ngưỡng mộ của Tổng Thư ký LHQ Boustros Ghali đối với đất nước, con người và nền văn hóa Việt Nam. Ông đã đề cập và phân tích rất sâu sắc về nền văn minh lúa nước có truyền thống lâu đời của Việt Nam.

LHQ đã rất trân trọng món quà của Việt Nam do đích thân Chủ tịch Nước Lê Đức Anh trao tặng và quyết định đặt phiên bản trống đồng này ở vị trí trang trọng ngay cửa ra vào của Hội đồng Bảo an - Cơ quan chính trị quyền lực nhất trong bộ máy tổ chức của LHQ.

- Từ góc nhìn của một nhà ngoại giao chuyên nghiệp, ông đánh giá như thế nào về nguyên Chủ tịch Nước Lê Đức Anh trong vai trò một nhà lãnh đạo - nhà ngoại giao?

- Ngoài những hoạt động chính diễn ra trong khuôn khổ LHQ, nguyên Chủ tịch Nước Lê Đức Anh quyết định đến thăm một số địa điểm khác tại New York, như Tượng nữ thần Tự Do, khu dân nghèo Harlem… Đây là những nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng đến thăm. Trong bối cảnh lúc đó, điều này là thách thức rất lớn về vấn đề an ninh.

Khi có cơ hội đánh giá tổng hợp lại hoạt động tham dự kỷ niệm 50 năm ngày thành lập LHQ của Chủ tịch Nước lúc đó, dần dần tôi hiểu rõ hơn tư duy sâu sắc ở tầm cao, cũng như kỹ năng đối ngoại tinh tế, chuẩn mực của nguyên Chủ tịch Nước Lê Đức Anh. Tấm gương thấm nhuần tư tưởng và phong cách ngoại giao Hồ Chí Minh một cách sâu sắc, vận dụng linh hoạt nguyên tắc “dĩ bất biến, ứng vạn biến” của nguyên Chủ tịch Nước đã củng cố thêm cho tôi tinh thần “học, học nữa, học mãi, học suốt đời”. Và chỉ có như vậy mới tiến bộ, mới bổ sung kiến thức, làm giàu hành trang của mình trong thực tế làm công tác đối ngoại của Đảng và Nhà nước, nhất là trong giai đoạn đất nước ngày càng hội nhập sâu rộng quốc tế.

- Xin cảm ơn ông!

Hoàng Ngọc thực hiện