Vượt qua “bức tường” ngôn ngữ

Ngôn ngữ và thị hiếu

Văn học Việt Nam đang từng ngày đổi mới để giúp bạn bè quốc tế khám phá chiều sâu của con người Việt Nam hiện đại đồng hành với nhân loại trong một thế giới phẳng, đồng thời vẫn gắn bó bền chặt với những giá trị nguồn cội của dân tộc, làm nên tính đặc thù, những giá trị bổ sung làm giàu cho thế giới, nguồn cội dân tộc. Tại Hội nghị Quảng bá văn học Việt Nam lần thứ IV do Hội Nhà văn Việt Nam tổ chức cuối tuần qua, nhà thơ Hữu Thỉnh, Chủ tịch Hội Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam cho rằng, để làm được những việc trên, đương nhiên là rất khó. “Cái khó cố hữu là bức tường ngôn ngữ. Phương án lý tưởng là dịch trực tiếp văn học Việt sang ngôn ngữ khác. Công việc này cần phải có sự đào tạo công phu lâu dài, huy động các nguồn lực, sự đầu tư của Nhà nước, huy động trí tuệ, tài năng của những chuyên gia bậc cao và cuối cùng là tính thị hiếu bạn đọc ở các quốc gia khác nhau. Tất cả liên quan đến một chiến lược văn hóa lâu dài”, nhà thơ Hữu Thỉnh nhấn mạnh.

Nhiều tác phẩm văn học của Việt Nam đã đạt giải thưởng quốc tế, trong đó có “Nỗi buồn chiến tranh” của Bảo Ninh

Ngôn ngữ và thị hiếu là những yếu tố hình thành nên tính đa dạng của văn học. Nhà thơ Scotland Gerr Loos cho biết, văn học, trong đó có thơ ca, thể hiện đặc trưng đa ngôn ngữ (ở Scotland là ba thứ tiếng) nhưng về thực chất cũng như nhau. Chúng tôi không thể làm gì khác ngoài việc vào khuôn phép, hình thành và phát triển ngôn ngữ thơ ca trong nền văn hóa. Và thế là chúng tôi sáng tạo, bổ sung cho văn hóa. Nền văn hóa đa dạng hình thành thơ ca chúng tôi; viết những vần thơ, những bài ca, chúng tôi giúp hình thành nền văn hóa.

Nhiều ý kiến đồng tình, nhờ có trao đổi văn hóa, từ các tác phẩm dịch, đội ngũ nhà văn, nhà thơ bằng ngôn ngữ của mình đã có sự hiểu biết, quảng bá các nền văn hóa khác nhau. Theo cách đó, họ sẽ học được sự giao thoa văn hóa, khát khao tìm hiểu thơ ca của nền văn hóa khác. Trao đổi văn hóa giúp họ trở thành những sứ giả của thơ ca. Họ giới thiệu tình yêu và những quy chuẩn đạo đức chung để cùng phát triển, đạt được nhiều thành tựu.

Hỗ trợ dịch và xuất bản

Văn học Việt Nam những năm qua đã có bước tiến với hàng loạt giải thưởng quốc tế. Năm 2018, nhà văn Bảo Ninh nhận Giải thưởng Văn học châu Á ở Hàn Quốc, sau đó ông tiếp tục được vinh danh với tiểu thuyết “Nỗi buồn chiến tranh” từng được dịch sang tiếng Hàn (Giải thưởng Văn học châu Á - Asian Literature Award) trong khuôn khổ Liên hoan Văn học châu Á lần thứ hai tại Gwangju, Hàn Quốc. Tháng 9.2018, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều được trao Giải thưởng văn học Changwon KC International Literary, Hàn Quốc, ghi nhận những đóng góp của tác giả với văn chương quốc tế. Tác phẩm “Cánh đồng bất tận” (được dịch sang tiếng Đức “Endlose Felder”) của nhà văn Nguyễn Ngọc Tư được trao giải thưởng Literaturpreis 2018 do Litprom, Hiệp hội Quảng bá văn học châu Á, châu Phi và Mỹ Latin ở Frankfurt (Đức), bình chọn. Bước vào năm 2019, nhà xuất bản Riveneuve của Pháp xuất bản tiểu thuyết “Trí nhớ suy tàn” của nhà văn Nguyễn Bình Phương, bản dịch do Emmanuel Poisson, một nhà nghiên cứu người Pháp, thực hiện. Đây là tiểu thuyết thứ hai của Nguyễn Bình Phương, sau tiểu thuyết “Thoạt kỳ thủy”, dịch và in năm 2014, bản dịch của Đỗ Danh Thành…

Để có thành quả trên, đã có những cái “bắt tay” chặt chẽ giữa Hội Nhà văn Việt Nam, các đơn vị xuất bản với đại diện hiệp hội văn học của nhiều quốc gia. GS.TS Gunter Giesenfeld, Chủ tịch Hội Hữu nghị Đức - Việt cho biết, với những người Việt Nam sống ở nước ngoài, văn học thực sự là cơ hội để họ hiểu biết về quê hương mình. Không chỉ là văn hóa và giá trị nghệ thuật mà xa hơn là khả năng sẻ chia số phận, câu chuyện của người dân sống trong nước,  để cảm nhận được và hiểu hơn hoàn cảnh của họ. Vì thế, cần hình thành cầu nối giao lưu tình cảm, trao đổi kinh nghiệm từ đó góp phần vun đắp tình hữu nghị giữa nhân dân các châu lục.

Cũng theo GS.TS Gunter Giesenfeld, “Hơn 30 năm qua, chúng tôi, cùng các nhà xuất bản có tên tuổi, đã dịch, xuất bản sách về văn học Việt Nam đương đại, từ thơ ca, truyện ngắn đến tiểu thuyết. Cụ thể, 8 cuốn sách đã được dịch và xuất bản, trong đó mới nhất là truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư. Bản dịch này ra đời nhân dịp Hội chợ Sách Frankfurt năm 2018. Đây là sự kiện rất lớn ở Đức để chúng tôi giới thiệu và quảng bá văn học Việt Nam. Đặc biệt, với những tác giả chúng tôi đã dịch và xuất bản thành sách, chúng tôi đã tổ chức tour đến nhiều thành phố của nước Đức để gặp gỡ bạn đọc. Nhờ đó, hàng trăm bạn đọc ham mê văn học Việt Nam đã có dịp tiếp xúc với các tác giả Việt Nam, thêm yêu đất nước và nền văn học Việt Nam”.

Mặc dù việc quảng bá văn học Việt Nam tại nước ngoài những năm qua đã có nhiều chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn nhiều hạn chế, số lượng tác phẩm văn học Việt Nam được dịch ra tiếng nước ngoài còn ít. GS.TS Ahn, Kyong - Hwan, Đại học Chosun (Hàn Quốc) cho biết, tác phẩm văn học của Việt Nam được giới thiệu tại Hàn Quốc hiện nay vẫn còn ít, cũng như văn học của Hàn Quốc vẫn chưa được giới thiệu nhiều tại Việt Nam. Điều đó nói lên lý do lớn nhất chính là sự thiếu quan tâm của người dân hai quốc gia. Theo GS.TS Ahn, quan hệ giao lưu giữa hai nước chính thức được bắt đầu năm 1992, nhưng giao lưu văn hóa chưa xứng tầm. Chưa có nhiều chuyên gia Việt Nam về Hàn Quốc là một hiện thực. Trong một thời gian ngắn khó có thể bổ sung nhân lực chuyên môn về biên dịch tiếng Hàn. Do đó, với nỗ lực nhằm cải thiện và nâng cao đội ngũ chuyên gia biên dịch tiếng Hàn thì cần không ngừng nuôi dưỡng, phát hiện những người học chuyên ngành tiếng Việt có tố chất văn học, bao gồm cả những người Việt Nam đang sinh sống tại Hàn Quốc.

“Về sau này, cần thành lập những cơ quan như Viện Biên dịch văn học Việt Nam để khai thác hoạt động hỗ trợ cho việc dịch và xuất bản các tác phẩm văn học Việt Nam sang tiếng nước ngoài. Với phương pháp đó có thể giới thiệu rộng rãi tác phẩm văn học ưu tú của Việt Nam, thông qua các tác phẩm văn học để giới thiệu văn hóa Việt Nam đến người nước ngoài là phương pháp hiệu quả nhất”, GS.TS Ahn, Kyong - Hwan đề xuất.

Hồng Hà