Quyền con người là điểm sáng trong Hiến pháp 2013
“Đã có 22 luật, pháp lệnh liên quan tới quyền con người ra đời, đây là cố gắng rất lớn. Tuy nhiên tư duy trong xây dựng pháp luật vẫn chưa tới, “nói là quyền con người là quyền vốn có, tự nhiên do tạo hóa sinh ra” khi đó trách nhiệm của Nhà nước chỉ là ghi nhận, tôn trọng, bảo đảm, nhưng trên thực tế, tư tưởng cũ là cho tới đâu là được tới đó.” -GS Hoàng Thế Liên, nguyên Thứ trưởng Bộ Tư pháp chia sẻ.
Ngay sau khi Hiến pháp ra đời, UBTVQH đã có Nghị quyết số 718/NQ-UBTVQH13 tổ chức, triển khai thi hành Hiến pháp một cách toàn diện, bài bản, công phu. Trên cơ sở Nghị quyết đó, Thủ tướng Chính phủ cũng ban hành Quyết định 251/QĐ-TTg triển khai thi hành Hiến pháp. 5 năm nhìn lại, có thể đánh giá việc triển khai thực hiện Hiến pháp rất bài bản, dư luận xã hội cũng như nhận thức xã hội về Hiến pháp được nâng lên.
Hiến pháp mang tính chiến lược và 5 năm thực hiện không phải khoảng thời gian dài để đánh giá, tuy nhiên, với khối lượng công việc chúng ta đã làm thì những điểm mới của Hiến pháp năm 2013 đã thực sự trở thành động lực. Tôi thấy, có một số kết quả lớn như sau:
 Giáo sư Hoàng Thế Liên, nguyên Thứ trưởng Bộ Tư pháp phát biểu tại Tọa đàm 5 năm thực hiện Hiến pháp 2013 - Những thành tựu lập pháp |
| Ảnh: Duy Thông |
Thứ nhất, việc tuyên truyền phổ biến, nâng cao nhận thức cộng đồng về Hiến pháp lan tỏa rộng trong xã hội. Ngay cả bản thân tôi thời điểm đó cũng phụ trách 30 địa phương, 11 bộ ngành để trực tiếp truyền đạt lại tư tưởng mới của Hiến pháp. Rất nhiều cuộc thi tìm hiểu Hiến pháp, nhiều đề tài nghiên cứu, xuất bản những cuốn sách có ích liên quan đến Hiến pháp được triển khai thực hiện. Các trường đại học cũng rà soát lại hệ thống giáo trình để chỉnh lý lại cho phù hợp với nội dung Hiến pháp.
Thứ hai, dưới sự chỉ đạo của UBTVQH và Chính phủ, cả nước đã rà soát lại hệ thống pháp luật để sửa đổi, bổ sung và ban hành mới cho phù hợp với Hiến pháp. Năm 2016, số liệu cả nước rà soát hơn 102.000 văn bản, trên cơ sở đó đề nghị sửa đổi 282 văn bản trên phạm vi toàn quốc. Trong đó, Trung ương là 11.000 văn bản thì đã đề nghị sửa đổi, bổ sung 241 văn bản; ở địa phương có 90.000 văn bản thì chỉ sửa đổi bổ sung 41 văn bản. Còn riêng QH rà soát 170 luật, pháp lệnh, trong đó có 36 văn bản cần phải bổ sung, chưa kể những văn bản cần phải ban hành mới. Có thể thấy, việc triển khai Hiến pháp rất bài bản và đưa lại kết quả tốt. Số lượng văn bản luật, pháp lệnh để triển khai Hiến pháp đạt tới 2/3. Đó là sự cố gắng rất lớn, trong 5 năm, QH đã tập trung chỉ đạo xây dựng được khối lượng lớn văn bản.
Thứ ba, lần đầu tiên chúng ta đưa vào Hiến pháp nguyên tắc về phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực. Kiểm soát quyền lực đã trở thành một yếu tố quan trọng để hạn chế quyền và “giữ chân” không để cơ quan quyền lực trở thành đối tượng lạm quyền và vi phạm quyền dân chủ của nhân dân. Tuy nhiên cơ chế để thực thi rất khó khăn, ngoại trừ QH thực thi thông qua việc giám sát, còn lại các thiết chế khác trong xã hội vẫn trông chờ vào pháp luật, nhất là kiểm soát của tư pháp với hành pháp, kiểm soát của nhân dân. Quyền dân chủ trực tiếp đang được cố gắng thực hiện nhưng vẫn vương vấn bởi tư duy cũ, theo hướng quản lý nhiều hơn là tạo cơ sở pháp lý phát huy quyền đó.
Bên cạnh những kết quả lớn đó, có những vướng mắc trong quá trình triển khai Hiến pháp, đó là công phu trong xây dựng pháp luật nhưng coi nhẹ trong thực thi pháp luật. Quá trình triển khai thi hành Hiến pháp 2013 có những chuyển biến khi đã coi trọng công tác thực thi pháp luật, tuy nhiên chưa thực sự đáp ứng yêu cầu, bởi luật chỉ trở thành sức mạnh khi trở thành hành vi. Do đó, bên cạnh việc đẩy mạnh xây dựng pháp luật, cụ thể hóa tinh thần, nội dung mới của Hiến pháp thì phải coi trọng triển khai pháp luật thật nghiêm.
Mặt khác, một số nội dung triển khai Hiến pháp so với yêu cầu vẫn chưa tới, ví dụ như quyền con người là điểm sáng trong Hiến pháp 2013, đã có 22 luật, pháp lệnh liên quan tới quyền con người ra đời, đây là cố gắng rất lớn. Tuy nhiên tư duy trong xây dựng pháp luật vẫn chưa tới, “nói là quyền con người là quyền vốn có, tự nhiên do tạo hóa sinh ra” khi đó trách nhiệm của Nhà nước chỉ là ghi nhận, tôn trọng, bảo đảm, nhưng trên thực tế, tư tưởng cũ là cho tới đâu là được tới đó. Khoản 2 Điều 14 có nói rất rõ là “chỉ được hạn chế bằng luật” có những điều kiện cụ thể, nhưng các văn bản khác vẫn hạn chế một cách “hồn nhiên”, trong khi công tác rà soát chưa thực hiện hết. Cuối cùng là quyền con người liên quan tới quyền dân chủ trực tiếp của người dân; tại Điều 6 quy định, thực hiện quyền lực Nhà nước trước hết bằng dân chủ trực tiếp, nhưng tại các luật như Luật Tiếp cận thông tin, Luật Trưng cầu ý dân; Luật Báo chí… dáng dấp vẫn là quản lý nhiều hơn là bảo đảm quyền.