Khúc tráng ca của loài cá huyền thoại

1. Một buổi trưa bỗng nhận được tin nhắn: “Chị ơi, nhà mình vượt dãy Rocky đi xem cá hồi đẻ đi! Tận 4 năm mới có một lần đấy và điều kỳ diệu này chỉ có trong tháng này thôi, không đi thì tiếc lắm...”. Thế là cả buổi tối rục rịch chuẩn bị đồ để khởi hành lúc 3 giờ sáng. Ngồi trong xe nhìn ra chỉ lờ mờ thấy vách núi sừng sững như những bước tường thành vững chãi nối dài thăm thẳm. Đi được chừng ba trăm cây thì hừng đông hửng sáng. Những tia nắng đầu tiên chiếu lên những đỉnh núi đá phiến nhìn giống như những ngọn Kim Tự Tháp dát vàng lấp lánh. Dưới chân núi là những hồ rộng mênh mông, nước xanh thẳm, soi bóng hàng cây vàng óng ả. Đi tiếp qua mấy thị trấn xinh đẹp, rồi qua những cây cầu, những cánh đồng... cuối cùng cũng đã đến “cố hương” của những chú cá hồi.

2. Xuống xe, chúng tôi bắt đầu đi theo con đường xuyên qua một khu rừng để vào sông Adams, nơi cá hồi đã sinh ra ở đây và sau 4 năm trải qua một hành trình sinh tử mới trở lại được quê mẹ. Khu rừng đẹp đến thảng thốt. Chỉ đi một đoạn thôi đã nghe thấy âm thanh cá quẫy đạp, tiếng nước chảy róc rách. Sông Adams hiện ra trước mắt. Cả một lòng sông cạn đầy đá cuội, nước chảy lấp xấp là cá hồi đỏ thắm mặt sông. Từng đàn, rồi từng đôi quấn lấy nhau. Chúng dùng đuôi vẫy quạt đá cuội và đá sỏi dạt qua bên để làm tổ...

Cuộc di cư trường kỳ hình như cũng là một sự lựa chọn của tự nhiên để con cá hồi nào về tới đích là con dũng mãnh nhất. Nếu quan sát thật kỹ, bạn sẽ thấy con cá cái to hơn con đực và con cái cũng là con làm tổ. Còn con đực có nhiệm vụ lúc nào cũng kè kè một bên để đánh đuổi cá đực khác không được xâm phạm “lãnh thổ” của mình. Sau khi cá hồi cái đẻ trứng vào tổ, cá đực sẽ xuất tinh như một đám mây sữa đục để gieo giống cho trứng. Cá cái đợi trứng được thụ tinh chìm xuống rồi mới quạt đá sỏi để lấp trứng lại. Và chỉ sau cái giây phút hạnh phúc (hay đau đớn) làm công việc nối dòng nối dõi ấy, cả hai con cùng chết bên nhau. Chúng chết ngay tại nơi chúng đã từng được sinh ra như cha mẹ, ông bà tổ tiên của chúng đã làm thế từ bao đời nay. Một cái chết thật đẹp, thật bi tráng, kết thúc một cuộc đời đầy huyền thoại và lãng mạn của loài cá có một không hai trên thế giới.

3. Còn đây là tóm tắt cuộc hành trình của cá hồi từ sông Shuswap tới đại dương và quay về nhà mà tôi có được từ khu bảo tồn:

- Vào mùa thu, tại sông Adams, một con cá hồi đẻ khoảng từ 2.200 - 4.300 trứng.

- Suốt mùa Thu và Đông, trứng nở thành cá con, còn khoảng 900 con. 

- Đến mùa Xuân, vào tháng 3, cá hồi con bắt đầu hành trình khám phá thế giới. Chúng bơi ra sông Shuswap. Cuộc ra đi đầu tiên ấy diễn ra vào ban đêm để tránh nguy hiểm.

- Cá hồi con sẽ sống ở sông Shuswap 1 năm cho cứng cáp chờ ngày bơi ra đại dương. Lúc này chúng chỉ còn khoảng 250 con. 

- Cuộc hành trình ra đại dương mất một tuần là hành trình nguy hiểm nhất với cá hồi.

- Cá hồi sống ở đại dương 2 - 3 năm và kẻ thù của nó chính là cá voi và con người.

- Đầu tháng 9 bắt đầu hành trình quay về nhà. Đến lúc này chỉ còn 9 con cá hồi sống sót.

- Hành trình trở về nhà cực kỳ nguy hiểm: Thái Bình Dương - Fraser River - Thompson River - Adams River. 

- Về đến “cố hương” sông Adams, chỉ còn 1 con cá hồi sống sót.

4. Từ sông Adams, nơi cá hồi sinh nở và chết đi, chúng tôi quay trở về và bắt gặp một dòng sông tuyệt đẹp cách đó hơn 10km. Đó chính là sông Shuswap - nơi cá hồi trú ngụ 1 năm để bơi ra đại dương. Đi qua một vạt cỏ dại và những hàng cây vàng rượi là xuống tới sông. Mặt sông phẳng lặng, xanh thẳm nhìn rõ đáy sông toàn đá cuội. Và thật bất ngờ, dưới sông, từng đàn cá hồi đỏ thắm đang bơi lững lờ. Thỉnh thoảng, một vài con lại đuổi nhau lao lên mặt nước, trông đến là sống động! 

Lạ sao một dòng sông nhiều cá thế này, lại còn là loài cá ngon, bổ dưỡng nổi tiếng, vậy mà không thấy bóng một người câu cá hay bất cứ một hiện tượng đánh bắt nào! Dòng sông êm ả, thanh bình, cá hồi an nhiên sống đời sống của nó, như chẳng cần biết cái kết bi tráng cuối đời, cũng như những kẻ thù của nó ở đâu đó ngoài đại dương sóng cả...

Bích Vân