Nền tảng xây dựng xã hội học tập

Cơ hội học tập suốt đời

Theo Vụ trưởng Vụ Giáo dục thường xuyên, Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Công Hinh, hiện nay, mạng lưới cơ sở GDTX gồm có 11.081 trung tâm học tập cộng đồng, chiếm 99,7% số xã; 73 trung tâm GDTX cấp tỉnh; ở cấp huyện đã sáp nhập trung tâm dạy nghề, trung tâm GDTX, trung tâm kỹ thuật tổng hợp - hướng nghiệp công lập cấp huyện thành trung tâm giáo dục nghề nghiệp - GDTX... Lượng người học tại các trung tâm học tập cộng đồng tăng hàng năm, năm 2017, con số này là 24 triệu lượt người. Thực tế, nhiều đơn vị GDTX đang hoạt động hiệu quả, đáp ứng nhu cầu học tập đa dạng của cộng đồng. Ví dụ, tại Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - GDTX huyện Diễn Châu, Nghệ An, học sinh học 3 năm thi lấy bằng THPT và TCCN, sau khi tốt nghiệp, trên 90% có việc làm theo ngành nghề đào tạo.

Từng có 5 năm quản lý Trung tâm GDTX huyện Đông Anh, Hà Nội, Phó Giám đốc Sở Giáo dục - Đào tạo Hà Nội Phạm Xuân Tiến cho biết, ngoài các lớp xóa mù chữ, Trung tâm GDTX huyện Đông Anh còn có các lớp giáo dục văn hóa phổ thông dành cho học sinh không vào được trường công, nhưng cũng không có điều kiện học trường tư. Bên cạnh đó còn có mô hình học bổ túc văn hóa cho công nhân viên vào ban ngày hoặc buổi tối tại các cơ sở sản xuất, xí nghiệp. Thông qua các trung tâm học tập cộng đồng, mở các lớp theo nhu cầu của nhân dân 24 xã, thị trấn trong huyện. “Ví dụ, người dân một xã đang tìm hiểu về trồng cây gì, chúng tôi liên kết với Học viện Nông nghiệp Việt Nam, mời chuyên gia đến nói chuyện từ 1 buổi đến 3 - 4 ngày... Hiện nay TTGDTX vẫn như vậy, nhưng khi sáp nhập thành Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - GDTX, giáo dục do Bộ Giáo dục và Đào tạo quản lý, phần dạy nghề thuộc Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, cơ sở vật chất lại do UBND quận, huyện, đan xen nhau nên có chỗ vướng mắc”.

Tuy nhiên, cũng có nhiều ý kiến về chất lượng và hiệu quả hoạt động của các trung tâm GDTX. Thực tế, một số trung tâm GDTX hoạt động không hiệu quả, văn bằng chứng chỉ GDTX không được xã hội đánh giá cao. Trước sự phát triển của khoa học - công nghệ với các tài nguyên giáo dục mở và khóa học trực tuyến mở đại chúng, có ý kiến cho rằng nên xóa bỏ GDTX. Dẫu vậy, theo Phó Viện trưởng Viện ĐH Mở, Hà Nội Dương Thăng Long: Về tổ chức đào tạo, kiểm soát chất lượng, chức năng của một cơ sở giáo dục đại học có thể thay thế GDTX; nhưng có buổi dạy trực tiếp, hay khi khảo thí hết học phần và kết thúc quá trình đào tạo vẫn cần có sự huy động nguồn lực cơ sở vật chất của GDTX ở địa phương để bảo đảm chất lượng.

Hỗ trợ, bổ sung cho giáo dục chính quy

Hiện nay có nhiều cách tiếp cận với khái niệm GDTX, nên khi bàn thảo về lĩnh vực này còn nhiều ý kiến khác nhau. Dưới góc độ quản lý với GDTX, Luật Giáo dục năm 1998 quy định trong hệ thống giáo dục quốc dân có hai phương thức giáo dục gồm giáo dục chính quy và giáo dục không chính quy. Luật Giáo dục 2005 sửa lại: “Hệ thống giáo dục quốc dân gồm giáo dục chính quy và giáo dục thường xuyên”, coi GDTX gắn bó chặt chẽ với giáo dục chính quy, bổ sung, tiếp nối với nhau. Theo ông Nguyễn Công Hinh, nếu coi giáo dục chính quy là giáo dục ban đầu, cung cấp kiến thức nền tảng, cơ bản, được thực hiện từ mầm non đến sau đại học, thì GDTX là hệ thống hỗ trợ, bổ sung để bảo đảm hệ thống giáo dục chính quy hoàn chỉnh, mở và liên thông.

Có thể thấy, GDTX là cơ hội để mọi người học tập suốt đời, nhiều khi không chỉ nhằm nâng cao trình độ, mà còn thỏa mãn, nâng cao đời sống tinh thần. Ông Nguyễn Đức Minh - Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam cho rằng: “Cần có GDTX song song với giáo dục chính quy. Giáo dục chính quy không thay đổi theo kịp sự phát triển thực tế, do đó, cần có GDTX cập nhật, đáp ứng nhu cầu của mọi người, từ trẻ em đến người già, với thời gian, địa điểm, hình thức phù hợp với từng điều kiện của cá nhân”.

Theo TS. Đỗ Nhật Tiến, nguyên trợ lý Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, GDTX được coi là hòn đá tảng của xã hội học tập. Hiểu như thế thì đây không phải là lĩnh vực thuộc trách nhiệm riêng của ngành giáo dục, mà của toàn xã hội, bao gồm các bộ, ngành, tổ chức chính trị, xã hội, đoàn thể, doanh nghiệp, cộng đồng... Sự tham gia và cộng đồng trách nhiệm trong quản lý của các bên có liên quan là yêu cầu số 1 trong cơ chế quản lý GDTX. Tuy nhiên, đây là một điểm yếu và bức xúc dai dẳng trong cơ chế quản lý GDTX nước ta, quan hệ phối hợp giữa các bộ, ngành còn yếu, kém hiệu quả, chưa có cơ chế phối hợp, phân công rõ trách nhiệm của các cấp, các ngành và nhiều tổ chức xã hội chưa có trách nhiệm hỗ trợ phát triển GDTX. Quan hệ hợp tác giữa ngành giáo dục và khu vực sử dụng lao động hầu như không có. Mặt khác, với sự phát triển của giáo dục mở trên thế giới tạo điều kiện cho GDTX, nhưng quy định ở nước ta hiện nay chưa thể hiện được yếu tố “mở” này.

Do vậy, khi sửa đổi Luật Giáo dục, cần khắc phục các bất cập nêu trên. Ngoài các chính sách tạo điều kiện để GDTX phát triển, một số chuyên gia cho rằng, cần chú ý kiểm định để bảo đảm chất lượng GDTX có thể hòa trong hệ thống, liên thông giữa hai phân hệ giáo dục chính quy và GDTX, tạo điều kiện để mọi người học tập suốt đời, xây dựng xã hội học tập. 

Ngọc Phương