Cải lương với đề tài lịch sử

Một cách tiếp cận lịch sử

Không khó để nhận thấy, các bộ môn nghệ thuật truyền thống ở nước ta, trong đó có cải lương, đang đứng trước nhiều thử thách để tồn tại và phát triển, do sự cạnh tranh của các loại hình nghệ thuật mới. Giới làm nghề đã nỗ lực tìm cách đưa cải lương đến gần hơn với công chúng, trong đó có đổi mới kịch bản, tập trung khai thác đề tài đương đại, song vẫn khó tạo được dấu ấn. Gần đây, nhiều nhà hát đã tìm về đề tài lịch sử để có nhiều vở diễn hay, giàu tính nghệ thuật, với mong muốn vừa giữ chân khán giả, vừa nuôi dưỡng tình yêu với nghề của nghệ sĩ.

Hình ảnh trong vở diễn “Người đi tìm minh chủ”	Ảnh: H. Hà

Vở cải lương “Người đi tìm minh chủ” của đạo diễn, NSƯT Triệu Trung Kiên, ra mắt ngày 1.8, cũng nằm trong ý đồ nghệ thuật đó. Khi đọc kịch bản của PGS. TS. Trần Trí Trắc, anh đã bị cuốn hút bởi câu chuyện về cuộc đời và số phận của văn sĩ Ngô Thì Nhậm với nhiều khúc quanh nghiệt ngã, có tính xung đột, rất phù hợp để đưa lên sân khấu, làm rõ sự thật lịch sử bằng một cách tiếp cận mềm mại hơn.

Cuộc đời Ngô Thì Nhậm lâu nay vẫn còn nhiều tranh cãi, nhiều uẩn khúc chưa được làm sáng tỏ. Vì lẽ đó, PGS. TS. Trần Trí Trắc có nguyện vọng, dưới ánh sáng của khoa học lịch sử hiện đại, cải chính một số chi tiết làm sáng rõ tầm ảnh hưởng của nhân vật này, song song với đó phản ánh câu chuyện lịch sử ẩn sau những oan khuất trong cuộc đời Ngô Thì Nhậm.

Đạo diễn Triệu Trung Kiên cho biết, “Người đi tìm minh chủ” lúc đầu được viết cho loại hình chèo. “Khi nghe tôi trình bày dụng ý nghệ thuật, tác giả đã đồng ý và cho phép chuyển thể sang cải lương. Từ cuộc đời đầy khúc quanh của Ngô Thì Nhậm, tác phẩm được xây dựng với tên gọi ban đầu là “Ngô Thì Nhậm”, nhằm phản ánh trọn vẹn cuộc đời và những oan khuất của người văn sĩ tài ba này. Tuy nhiên, sau đó tôi phải xin phép đổi tên thành “Người đi tìm minh chủ” để đi sâu phản ánh chủ đề, cũng là mục đích chính mà thông điệp vở diễn muốn mang lại”, NSƯT Triệu Trung Kiên nói.

Chạm vào cảm xúc, lương tri

Với một tác phẩm thời lượng 2 tiếng rưỡi, mang nhiều kịch tích, xung đột, “Người đi tìm minh chủ” ngoài những ưu thế của kịch bản, tính văn học, còn có những dụng ý nghệ thuật sâu sắc. Mặc dù câu chuyện lịch sử được phản ánh kéo dài suốt từ thời Hậu Lê đến thời Tây Sơn, vở diễn vẫn khiến khán giả thích thú. “Một câu chuyện lịch sử có nhiều cách thể hiện khác nhau, không nhất thiết phải theo khuôn mẫu... Vở diễn đã có tính hấp dẫn và nên phát huy”, Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn NSND Nguyễn Quang Vinh nhận xét.

Giống như các vở diễn cải lương về đề tài lịch sử, “Người đi tìm minh chủ” đã không lấy sự hào nhoáng đánh vào cảm quan của khán giả. Đạo diễn và ê kíp nghệ thuật cho biết, chú ý dùng sự chân thực trong câu chuyện, thủ thuật ca từ, không lấy nước mắt khán giả bằng sự thương cảm hời hợt, mà làm rung động tâm hồn và lương tri người xem. Cùng với “Hừng đông”, “Chuyện tình Khâu Vai”… trước đây, ê kíp nghệ thuật xây dựng các tuyến nhân vật đương đầu với khó khăn, mất mát, hy sinh để gìn giữ độc lập, tự do, đóng góp to lớn cho sự nghiệp giữ nước của dân tộc...

Cải lương đang cần khán giả bằng cách đáp ứng, thuyết phục khán giả hiện đại… Song theo NSƯT Triệu Trung Kiên, “chúng tôi muốn nâng tầm khán giả cải lương, đưa nghệ thuật này đến với tầng lớp trí thức, giới trẻ. Thực tế thời gian qua đã có rất nhiều khán giả có tri thức đã đến với những vở diễn của Nhà hát Cải lương Việt Nam, họ đã gật đầu với các vở diễn. Nỗ lực này không phải một sớm một chiều, mà là kết quả của hàng chục năm nay, nhằm tăng dần lực lượng khán kế thừa đang bị trống”.

Đối với nhiều bộ môn nghệ thuật như phim ảnh, kịch nói và cả ca nhạc, đề tài lịch sử đang trở thành lựa chọn thứ yếu, nhưng rõ ràng cải lương đang khẳng định được thế mạnh, giá trị ở mảng đề tài này. Chính vì thế, nhiều người cho rằng, bằng cách khai thác đề tài lịch sử, diễn xuất nhập vai của nghệ sĩ và không ngừng sáng tạo, kết hợp nhuần nhuyễn nghệ thuật đương đại và truyền thống... cải lương sẽ ngày càng được khán giả quan tâm, đón nhận.

Hồng Hà