Nên là “chính quyền địa phương”
Dự thảo Luật Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt được nghiên cứu nghiêm túc, có tính chuyên môn cao, tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm của các đặc khu trên thế giới, gắn với thực tiễn của nước ta. Đặc biệt là thực tiễn nhiều năm nghiên cứu các Đề án Đặc khu hành chính - kinh tế Phú Quốc (Kiên Giang), Bắc Vân Phong (Khánh Hòa) và Vân Đồn (Quảng Ninh).
Hiện nay mô hình “cấp chính quyền địa phương” đã được Luật Tổ chức chính quyền địa phương cụ thể hóa quy định của Hiến pháp năm 2013, gồm có HĐND và UBND với chức năng, nhiệm vụ khá rõ, kể cả chính quyền địa phương ở đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt (quy định tại Chương V từ Điều 74 đến Điều 77) nhưng chưa có mô hình “chính quyền địa phương” ở bất kỳ đơn vị hành chính nào của nước ta. Như vậy, nếu cho phép Luật Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt chỉ tuân thủ Hiến pháp năm 2013 và được vượt qua các luật khác thì hoàn toàn có thể vận dụng Khoản 1, Điều 111, Hiến pháp năm 2013: “Chính quyền địa phương được tổ chức ở đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam” để xây dựng mô hình tổ chức chính quyền phù hợp, hiệu quả và gần gũi với thông lệ quốc tế. Tuy nhiên, liên quan đến mô hình tổ chức chính quyền địa phương tại đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, về quan điểm, tôi ủng hộ mô hình tổ chức “chính quyền địa phương” theo Khoản 1, Điều 111 Hiến pháp năm 2013, chứ không tổ chức “cấp chính quyền địa phương” theo Khoản 2, Điều 111 Hiến pháp năm 2013.
Về tổng thể, tôi ủng hộ mô hình Thủ tướng Chính phủ bổ nhiệm, miễn nhiệm Trưởng Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt (gọi tắt là chính quyền đặc khu) và HĐND tỉnh chịu trách nhiệm giám sát hoạt động của chính quyền đặc khu và đại diện lợi ích hợp pháp, chính đáng của người dân ở đặc khu.
Mặc dù vậy, về nội dung mô hình tổ chức chính quyền đặc khu, trước hết, Khoản 1, Điều 39 dự thảo Luật quy định về Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt được tổ chức thành các khu hành chính. Tôi cho rằng, cần làm rõ tính chất “khu hành chính” là gì? Nếu tổ chức như một đơn vị hành chính nằm trong hệ thống hành chính thì không phù hợp với Điều 110 Hiến pháp 2013. Theo đó, các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam không có khu hành chính, mà thấp nhất là xã, phường.
Thứ hai, Điều 44, dự thảo Luật quy định Trưởng khu hành chính “… thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn của một cơ quan công quyền, tức hành chính nhà nước…”. Tôi cho rằng, tên gọi này không phù hợp với Hiến pháp 2013. Mặt khác, việc tổ chức thêm Khu hành chính trong Đặc khu hành chính - kinh tế làm cho nền hành chính thêm nặng nề và sẽ chồng chéo chức năng với các cơ quan chuyên môn của đặc khu và trung tâm hành chính công thực hiện cơ chế “một cửa tại chỗ” quy định tại Khoản 5, Điều 43, dự thảo Luật. Do đó, tôi đề nghị phải xem đặc khu hành chính - kinh tế là đơn vị hành chính cơ sở; đồng thời, dưới cấp này không có cơ quan chính quyền mà chỉ tổ chức thành các khu phố tự quản, hoặc thôn tự quản. Mọi hoạt động liên quan đến hành chính công quyền được tập trung ở cơ quan hành chính đặc khu.
Thứ ba, Khoản 1, Điều 40 quy định: “Chính quyền địa phương đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt là trưởng đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt” - cần xem lại quy định này. Dù thực hiện theo cơ chế thủ trưởng thì trưởng đơn vị không thể là chính quyền địa phương mà phải là cả bộ máy tổ chức của chính quyền địa phương. Do đó, đề nghị sửa lại như sau: “Chính quyền địa phương đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt được tổ chức thành cơ quan hành chính đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, đứng đầu là Trưởng đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt”.