Nhớ vị tướng - nghệ sĩ đa tài

Thay đổi cục diện chiến trường Khu V

Tài năng quân sự đã bộc lộ sớm trong con người Nguyễn Chánh khi ông lãnh đạo và chỉ huy Đội du kích Ba Tơ (năm 1945). Tài năng ấy càng nổi bật trong những năm tháng ông lãnh đạo đánh Pháp trên chiến trường Khu V, đỉnh cao là Mặt trận Tây Nguyên năm 1954. Tướng De Beaufort, Tư lệnh quân viễn chinh Pháp ở Tây Nguyên, khi gặp Nguyễn Chánh tại Hà Nội sau năm 1954 đã phải tôn vinh ông là “người đã làm tôi điêu đứng ở Nam Trung bộ”. Cũng chính tướng De Beaufort đã hỏi Nguyễn Chánh: “Ngài đã qua trường huấn luyện quân sự nào?”. Nguyễn Chánh trả lời chân tình: “Tôi chỉ qua trường thực tiễn đấu tranh cách mạng”.

Ảnh: Thiếu tướng Nguyễn Chánh (1914 - 1957)

Đông Xuân 1953 - 1954, quân viễn chinh Pháp đã tung ra hơn 20 tiểu đoàn cơ động mạnh có yểm trợ của phi pháo mở cuộc hành quân Atlante do tướng De Beaufort chỉ huy với tham vọng đánh chiếm toàn bộ vùng tự do Liên khu V.

Với nhãn quan chiến lược, dự báo chính xác, có biện pháp hiệu quả, Tư lệnh Liên khu V Nguyễn Chánh đã xử trí quyết đoán, chính xác các tình huống khẩn cấp trong các trận then chốt như Mang Đen, Đăk-đoa, Thượng An, Đăk-pơ… Kết quả, trong chiến dịch Bắc Tây Nguyên ở Kon Tum và Gia Lai, ta diệt và bắt hơn 2.300 địch, giải phóng thị xã Kon Tum và vùng chiến lược rộng gần 16.000 km2.

Theo hồi ức của Thượng tướng Trần Văn Quang, chính tướng Beaufort - Tư lệnh quân Pháp ở Tây Nguyên kiêm Tư lệnh chiến dịch Atlante, khi gặp tướng Nguyễn Chánh ở Hà Nội đã phải thừa nhận: “…lúc đó các ông đánh dấn lên thì bắt được tôi”.

Có được những kỳ tích trên chiến trường Liên khu V ấy là nhờ vào đức tính bám sát tình hình thực tế của Tư lệnh Nguyễn Chánh. Chỉ một ví dụ ở thời điểm đỉnh cao là Chiến dịch Đông - Xuân - Hè 1953 - 1954, có ý kiến chỉ đạo cần đánh nơi này hoặc không diệt nơi kia, Tư lệnh Nguyễn Chánh đã trả lời ngay: “Thường vụ đã tin tưởng giao cho tôi làm Tư lệnh chiến dịch thì xin để cho Tư lệnh quyết định trên chiến trường. Ở xa, Thường vụ khó theo kịp tình huống diễn biến phức tạp và mau lẹ”.

Trong trận Đăk-pơ, ngày 24.6.1954, khi quân Pháp rút chạy khỏi An Khê về Pleiku, trong khi tập thể còn chưa thống nhất giữa tiêu diệt toàn bộ hay chặn đánh tiêu diệt một bộ phận, ông đã chỉ đạo Trung đoàn trưởng Nguyễn Minh Châu (sau này là Thượng tướng): “Đánh tiêu diệt toàn bộ quân địch rút chạy”. Kết quả, Trung đoàn 96 đã tiêu diệt hoàn toàn binh đoàn 100 cơ động. Trận phục kích tại cầu Đăk-pơ ghi dấu là trận phục kích lớn nhất trong kháng chiến chống Pháp…

Gìn giữ, phát triển nghệ thuật tuồng

Đại tá Nguyễn Anh Tường, con trai Thiếu tướng Nguyễn Chánh chia sẻ những kỷ niệm về cha mình tại Lễ tưởng niệm                                                                                                    Ảnh: Hương Sen

Không chỉ là một vị tướng có tài thao lược trên chiến trường, Thiếu tướng Nguyễn Chánh được nhiều người đánh giá cao trong việc khôi phục, giữ gìn và phát triển nghệ thuật tuồng Liên khu 5 từ thời kháng chiến. NSND Nguyễn Tường Nhẫn nhớ lại, sau Cách mạng Tháng Tám và mấy năm đầu kháng chiến chống Pháp, ở Nam Trung bộ, sân khấu ca kịch dân tộc, như hát bội (tuồng), bài chòi, cải lương… không còn hoạt động. Các gánh hát giải tán, các nghệ sĩ tìm nghề khác để sống. “Chính anh Nguyễn Chánh là người đầu tiên ở Liên khu 5 đã nhận ra nhu cầu tinh thần sâu xa này của nhân dân, hiểu thấu đáo vẻ đẹp độc đáo, ý nghĩa thâm thúy, giá trị và vai trò của nghệ thuật dân tộc trong đời sống con người, kể cả giữa lúc chiến tranh”, NSND Nguyễn Tường Nhẫn chia sẻ.

Năm 1951, sau khi đi dự Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ II ở Việt Bắc về, trong một hội nghị Thường vụ Liên khu ủy, đồng chí Nguyễn Chánh đã đưa chủ trương khôi phục các hình thức ca kịch dân tộc truyền thống ngay trong kháng chiến và trước mắt nhằm phục vụ kháng chiến. Thiếu tướng nói rằng, Liên khu 5, nhất là Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên xưa nay là đất hát bội; có nhiều tác giả và nghệ sĩ nổi tiếng, nhân dân lại đặc biệt say mê tuồng. Mà tuồng là một trong những hình thức nghệ thuật truyền thống ưu tú nhất của cả nước ta. Dù đang kháng chiến có nhiều khó khăn, vẫn nên thành lập lại một đoàn hát bội của khu, làm nòng cốt cho phong trào, dần dần phát triển, khi có điều kiện có thể sẽ cho thành lập các đoàn hát bội ở từng tỉnh. Như vậy, vừa nhằm phục vụ đời sống tinh thần của nhân dân, vừa khôi phục, giữ gìn và phát triển một nghệ thuật truyền thống quý báu và cũng không để mai một những nghệ sĩ ưu tú thật sự tài năng…

Một mặt kiên trì giải thích, thuyết phục, một mặt cũng tỏ rõ sự quyết đoán, Thiếu tướng Nguyễn Chánh nói: “Ta cứ nên làm, các đồng chí ai thích thì xem, ai không thích thì đừng xem. Thử hỏi Khu 5 không hát bội thì hát gì? Chúng ta nên mời các nghệ sĩ tuồng có tài năng lớn, họ là vốn quý của nhân dân, ta phải có trách nhiệm chăm lo, giữ gìn và phát huy họ. Lời ca tiếng hát của họ có tác dụng lớn trong nhân dân, phải biết tận dụng tài năng của họ vào công việc tuyên truyền cách mạng, kháng chiến…”.

Ngay sau đó, Thường vụ Liên khu ủy đã có nghị quyết về việc khôi phục, phát triển nghệ thuật tuồng và các hình thức dân ca kịch truyền thống ở Khu 5. Ban tuyên huấn Liên khu 5 giao nhiệm vụ cho đồng chí Hoàng Châu Ký trực tiếp lo việc tập hợp các nghệ sĩ và tác giả có tên tuổi như: Nguyễn Nho Túy, Nguyễn Lai, Ngô Thị Liễu, Văn Phước Khôi, Tống Phước Phổ... làm nòng cốt, từ đó mở rộng dần, lập nên Đoàn hát Bội Liên khu 5.

Sau Hiệp định Genève 1954, trong nhiều công việc bộn bề của người lãnh đạo chủ chốt, Thiếu tướng Nguyễn Chánh vẫn đặc biệt chăm lo cho việc đi tập kết của các đoàn văn công. Ông trực tiếp chỉ thị đưa các đoàn hát bội, đoàn ca múa tổng hợp, đội bài chòi, đoàn ca múa Tây Nguyên ra Hà Nội để kịp dự đại hội văn công toàn quốc...

Hồng Hà