Muốn tồn tại phải thay đổi

Truyền thống là chưa đủ

Làng nghề Phú Vinh (Chương Mỹ, Hà Nội) chuyên sản xuất sản phẩm mây tre đan. Không chỉ phục vụ khách hàng trong nước, làng nghề 400 năm tuổi này còn xuất khẩu các mặt hàng sang nhiều thị trường khó tính như Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc… Trước khi giữ được thương hiệu và “trú chân” được ở thị trường nước ngoài như hiện nay, nhiều hộ gia đình và doanh nghiệp trong làng đã rất khó khăn xoay sở với những mẫu mã, mặt hàng và cách kinh doanh truyền thống.

Thủ công mỹ nghệ là một trong những ngành có tiềm năng xuất khẩu của Việt Nam

Nghệ nhân Nguyễn Văn Vinh cho biết, xưa kia, các dòng sản phẩm của làng nghề Phú Vinh khác biệt là nhờ phát huy được yếu tố truyền thống. Tuy nhiên, giờ đây, chỉ truyền thống không là chưa đủ. Thay vào đó, nền tảng văn hóa dân tộc vẫn gắn trên sản phẩm song phải cải biến một số chi tiết cho phù hợp với xu hướng thời đại, đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng. Vì vậy, nhiều doanh nghiệp và hộ kinh doanh đã chuyển hướng đầu tư vào những mặt hàng mới và nâng cao chất lượng sản phẩm. Các nghệ nhân Phú Vinh đã tạo ra hàng trăm cách đan khác nhau như đan xương cá, kết hình hoa và kết hợp màu sắc, tạo hình hoa văn nổi trên nhiều mẫu mã sản phẩm tinh xảo, có tính thẩm mỹ cao như đồ vật trang trí, đĩa, khay, lọ hoa, chao đèn, rèm cửa, bàn, ghế, tranh chân dung, phong cảnh, hoành phi, câu đối... Phương thức quảng bá cũng đa dạng và hiện đại hơn thông qua việc xây dựng trang web giới thiệu sản phẩm, tìm kiếm đối tác và các phương tiện truyền thông đại chúng.

Câu chuyện của làng nghề Phú Vinh cho thấy việc tìm hướng đi mới với ngành thủ công mỹ nghệ là điều thiết yếu.

Thách thức mang tên “hợp chuẩn”

Theo Trung tâm Khoa học công nghệ và phát triển làng nghề, dù được nhiều đối tác đánh giá cao bởi giá cả hợp lý, sản phẩm mang đậm bản sắc văn hóa, song hiện có tới 90% sản phẩm thủ công mỹ nghệ của Việt Nam dựa trên thiết kế do khách hàng nước ngoài cung cấp và sử dụng nhãn mác nước ngoài. So với các nước trong khu vực như Thái Lan, Indonesia… hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam kém cạnh tranh hơn về thiết kế. Trong khi trên thực tế, sự khác biệt về mẫu mã là một trong các yếu tố quyết định khả năng cạnh tranh của sản phẩm.

Du khách xem các mặt hàng thủ công mỹ nghệ từ cây dừa	Nguồn: blogspot.com

Cục Xúc tiến thương mại, Bộ Công thương nhận định, năng lực thiết kế ở tầm quốc gia cũng như của từng ngành hàng của Việt Nam vẫn ở mức thấp. Các doanh nghiệp chủ yếu xuất phát từ các làng nghề hoặc bám vào làng nghề, vì vậy vẫn dựa theo giá trị truyền thống trên nền tảng thế hệ trước truyền lại. Sản phẩm làng nghề nhìn chung đã có đổi mới nhất định, thay đổi so với trước đây, nhưng để bảo đảm nhu cầu sản xuất hàng loạt thì không dễ.

Trong bối cảnh đó, các thị trường lại đang ngày càng thắt chặt hơn nữa quy định về tiêu chuẩn nhập khẩu đối với mặt hàng thủ công mỹ nghệ, nhất là vấn đề hợp chuẩn. Khảo sát trong năm 2016 của Hiệp hội Xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam cho thấy, có 67,4% nhà nhập khẩu yêu cầu nhà cung cấp Việt Nam hợp chuẩn từ 1 - 5 năm gần đây. Ngoài ra, 100% khách hàng đồng ý rằng trong 5 năm tới ít nhất 30% nhà cung cấp phải đáp ứng được các tiêu chuẩn về hợp chuẩn, 75% khách hàng đòi hỏi ít nhất 50% các nhà cung cấp phải đáp ứng hợp chuẩn. Nếu trước đây các vấn đề hợp chuẩn thường là các yêu cầu về mặt chất lượng thì ngày nay các vấn đề hợp chuẩn được mở rộng rất nhiều bao gồm cả các vấn đề xã hội, môi trường, thậm chí cả các vấn đề an ninh. Phó Chủ tịch Hiệp hội Xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ Lê Bá Ngọc cho rằng, nếu doanh nghiệp không sản xuất hợp chuẩn thì chắc chắn không thể đáp ứng được các tiêu chuẩn của thị trường nhập khẩu.

Phó Giám đốc Sở Công thương Hà Nội Trần Thị Phương Lan thì khuyến nghị ngoài việc thay đổi mẫu mã thiết kế phù hợp với nhu cầu của thị trường, doanh nghiệp làng nghề cần liên kết, củng cố lại các hiệp hội làng nghề để trao đổi, giao dịch và có thể đàm phán với các khách hàng. 

Nguyễn Quốc