Căng như dây đàn

Thêm dầu vào lửa

Cuộc gặp mới nhất giữa các quan chức cấp cao của EU và Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ Mevlut Cavusoglu cùng Bộ trưởng Các vấn đề châu Âu của Thổ Nhĩ Kỳ Omer Celik tại Thủ đô Brussels của Bỉ đã không giúp tháo ngòi căng thẳng giữa 28 quốc gia thành viên EU và Ankara sau một loạt vụ bắt giữ các nhà báo và nhiều nhân vật đối lập tại Thổ Nhĩ Kỳ. Cuộc thảo luận đã đề cập đến nhiều nội dung quan trọng như khả năng gia nhập EU của Thổ Nhĩ Kỳ, cuộc khủng hoảng nhập cư châu Âu, việc miễn thị thực cho công dân Thổ Nhĩ Kỳ vào EU, vấn đề chống khủng bố, an ninh năng lượng và quan hệ thương mại giữa hai bên.

Ủy viên phụ trách mở rộng EU Johannes Hahn bày tỏ “mối quan ngại to lớn” về các vụ bắt giữ diễn ra mới đây tại Thổ Nhĩ Kỳ. Về phần mình, Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ Mevlut Cavusoglu đã bảo vệ hành động của chính phủ nước này với lý do chống khủng bố và nhất là sau cuộc đảo chính bất thành hồi năm 2016. Trong khi đó, đại diện cấp cao của EU về chính sách an ninh và đối ngoại Federica Mogherini tuyên bố Thổ Nhĩ Kỳ “vẫn là ứng cử viên gia nhập EU” bất chấp những lo ngại sâu sắc về một số các vấn đề đang cản trở tiến trình đàm phán gia nhập Liên minh của nước này. Bà cảnh báo, phía Thổ Nhĩ Kỳ cần có những bước đi cụ thể trước khi có thể đạt được bất cứ tiến bộ nào đối với EU.

Quan hệ giữa Thổ Nhĩ Kỳ và một số nước EU trở nên căng thẳng và bị đẩy xuống mức khó có thể hàn gắn khi Đức, Hà Lan, Đan Mạch không chấp nhận cho các bộ trưởng của Thổ Nhĩ Kỳ tổ chức các cuộc mít tinh ở những nước này nhằm vận động cộng đồng người Thổ Nhĩ Kỳ trong cuộc trưng cầu ý dân diễn ra vào ngày 16.4 vừa qua. Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan đã chỉ trích lãnh đạo Hà Lan và Đức hành xử “như những kẻ phát xít” đồng thời tuyên bố ngừng quan hệ ngoại giao cấp cao với Hà Lan. Trước những tuyên bố đó, Thủ tướng Đức Angela Merkel cho rằng ông Erdogan đã đi quá giới hạn và Ankara đang ngày càng xa cách với EU.

Thổ Nhĩ Kỳ hiện cũng đang sa lầy vào cuộc leo thang căng thẳng chính trị với Đức sau vụ bắt giữ một nhóm các nhà hoạt động nhân quyền, trong đó có một công dân Đức, vì những cáo buộc liên quan tới khủng bố.

Đẩy lùi tiến trình gia nhập

Từ lâu nay, quan hệ giữa EU và Thổ Nhĩ Kỳ luôn tồn tại những mâu thuẫn sâu sắc. Lịch sử cũng đã chia rẽ hai bên, khi các tranh cãi về việc thừa nhận nạn diệt chủng người Armenia dưới thời Đế chế Ottoman (nay là Thổ Nhĩ Kỳ) trong Chiến tranh Thế giới lần thứ nhất vẫn còn dai dẳng đến ngày nay. Cho dù hợp tác an ninh và quan hệ kinh tế giữa EU và Thổ Nhĩ Kỳ luôn bền chặt nhưng những mâu thuẫn ngày càng lộ rõ.

Sau khi đảng Công lý và Phát triển (AKP) lên nắm quyền dưới thời Tổng thống Abdullah năm 2002 và sau đó là dưới thời Tổng thống Erdogan, những xung đột trên dường như đã được giải tỏa. Trong những năm đầu tiên nắm quyền, đảng AKP luôn muốn Thổ Nhĩ Kỳ gia nhập EU và hiện đại hóa nền kinh tế. Đảng này đã tiến hành những cải cách thực sự, đặc biệt là trong các lĩnh vực như tư pháp, điều vốn cần thiết cho mục tiêu trở thành thành viên EU.

Ankara đã xin gia nhập EU từ lâu bởi muốn được hưởng những ưu đãi về kinh tế, thương mại, tài chính, đầu tư, cũng như cả những phúc lợi xã hội từ phía EU. Tuy nhiên, tiến trình đàm phán về gia nhập hiện đang bị đóng băng. Việc EU chưa thực hiện cam kết miễn thị thực cho công dân Thổ Nhĩ Kỳ theo điều khoản đã cam kết trong thỏa thuận giữa EU và Thổ Nhĩ Kỳ về người di cư đạt được hồi tháng 3.2016 đã chứng minh điều này.

Thêm vào đó, việc chính quyền Tổng thống Erdogan bắt giam và sa thải hàng chục nghìn binh lính, cảnh sát, thẩm phán, công tố viên, nhà báo... sau khi chặn được âm mưu đảo chính hồi tháng 7 năm ngoái bị EU coi là vi phạm nhân quyền và các nguyên tắc của luật pháp. Trong khi chính quyền Ankara lại cho rằng chính EU đang bao che cho các phần tử đảo chính và dung túng cho các tay súng người Kurd mà Thổ Nhĩ Kỳ đã đặt ngoài vòng pháp luật.

Dù hiện tại, EU đang rất cần sự hợp tác của chính quyền Ankara trong việc giải quyết cuộc khủng hoảng di cư và trong cuộc chiến chống tổ chức “Nhà nước Hồi giáo” (IS) tự xưng ở Iraq và Syria. Đây vốn là mối đe dọa an ninh hàng đầu của EU, nhưng liên minh lá cờ xanh lại không từ bỏ các nguyên tắc của mình.

Việc Thổ Nhĩ Kỳ cảnh báo dừng thực thi thỏa thuận với EU về hạn chế dòng người di cư kéo tới Lục địa già có thể là “con bài cuối cùng” trong cuộc tranh cãi với EU. Điều đó sẽ thúc đẩy dòng người di cư tìm đường đến châu Âu. Rõ ràng, các nước EU đã thấm thía bài học bởi chính cuộc khủng hoảng di cư được coi là nguồn gốc dẫn tới những vụ khủng bố đẫm máu. EU cũng hiểu rõ sự đổ vỡ trong quan hệ với Thổ Nhĩ Kỳ có thể đẩy khu vực Biển Đen và vùng Balkan vào bất ổn. Hơn thế nữa, nếu để mất mối quan hệ với quốc gia có vị trí chiến lược này, phương Tây sẽ mất một chỗ đứng quan trọng tại Trung Đông, nơi Nga đang tích cực gia tăng ảnh hưởng.

Theo các nhà phân tích, cả EU và Thổ Nhĩ Kỳ đang đứng trước những thử thách lớn và đây sẽ là thời điểm hai bên phải quyết định mối quan hệ trong tương lai. 

Ngọc Khánh