Tiền đề để “Nước Mỹ vĩ đại hơn”

Thành tựu để lại

Đề cập tới các vấn đề trong nước, Tổng thống Obama tự tin khẳng định nước Mỹ sau 8 năm đã thoát khỏi suy thoái, kinh tế phát triển ổn định, các ngành công nghiệp chủ chốt như chế tạo ô tô được phục hồi và nước Mỹ đang trải qua giai đoạn tăng trưởng việc làm dài nhất trong lịch sử. Trên thực tế, dù ủng hộ hay chống chính sách kinh tế của ông Obama trong hai nhiệm kỳ Tổng thống sắp kết thúc, không ai có thể phủ nhận một số thành tựu sau đây: Từ tỷ lệ thất nghiệp cao kỷ lục 11%, nay đã giảm xuống mức tối thiểu là 5%; 15 triệu việc làm được tạo ra và ngành công nghệ xe hơi Mỹ đã hồi sinh, cứu vãn được từ 1- 3 triệu việc làm cho người lao động thông qua việc “quốc hữu hóa” hai tập đoàn GM và Chrysler.

Nhìn vào chỉ số tăng trưởng, ông Obama chuẩn bị rời Nhà Trắng vào lúc GDP của Mỹ tăng trưởng trở lại với tỷ lệ trên dưới 3%. Một dấu son khác là sự thu hẹp thâm hụt ngân sách nhà nước đang từ 9,8% GDP năm 2009 nay đã giảm xuống còn 3,8%. Tuy nhiên, cái giá phải trả là tổng nợ công của Mỹ trong 8 năm vừa qua đã tăng 80%, đang từ 10.600 tỷ USD nhảy vọt lên thành 19.000 tỷ USD.

Về mặt xã hội, ông Obama đi vào lịch sử nhờ đạo luật được biết dưới cái tên “Obamacare”, với ý tưởng Nhà nước trợ cấp cho thành phần nghèo khó nhất để mọi người đều được chăm sóc khi đau ốm. Những người ủng hộ cho đây là một “tiến bộ lớn về mặt xã hội”. Ngược lại, phe chống đối lại chỉ trích chương trình quá tốn kém.

Trên phương diện đối ngoại, trong 8 năm qua, Tổng thống Obama đã mở ra một thời kỳ ngoại giao mới, tái xác lập nước Mỹ như một động lực thúc đẩy cuộc chiến chống biến đổi khí hậu và giảm bớt mối đe dọa về vũ khí hạt nhân. Ông đã khôi phục sự thống nhất giữa Mỹ và các đồng minh sau những chia rẽ trong nhiệm kỳ của Tổng thống tiền nhiệm George W. Bush và đã tránh đưa ra thêm những cam kết quân sự quy mô lớn ở nước ngoài.

Nước Mỹ đã nhanh chóng từ bỏ những năm tháng thi hành các lệnh trừng phạt về dầu lửa, thương mại và kinh tế đối với Iran để đạt được những áp đặt nghiêm khắc mới về chương trình hạt nhân của nước này. Ở Cuba, việc khôi phục quan hệ ngoại giao đem tới những mối quan hệ kinh tế lớn hơn và sự xuất hiện một đại sứ quán mới của Mỹ. Đất nước cờ hoa cũng có quan hệ mới với Myanmar. Ông Obama đã tới thăm nước này 2 lần. Tổng thống thứ 44 của Mỹ cũng có công trong thỏa thuận chống biến đổi khí hậu toàn cầu hồi năm ngoái khi thúc đẩy cam kết của cả thế giới về giảm lượng khí thải nhà kính, vốn được coi là nguyên nhân gây tăng nhiệt độ và mực nước biển, làm các vụ hạn hán và đợt nắng nóng thêm trầm trọng.

Còn đó những tồn tại

Bài phát biểu chia tay của vị Tổng thống da màu đầu tiên của nước Mỹ cũng đề cập đến các vấn đề nhức nhối trong nước, đặc biệt là tình trạng phân biệt chủng tộc đe dọa nền dân chủ Mỹ. Đó là về nguy cơ phân biệt chủng tộc đang trở thành một thế lực gây chia rẽ ngay vào thời điểm hiện tại, khi ông chuẩn bị mãn nhiệm. 

Một thất bại khác về phương diện xã hội trong hai nhiệm kỳ của ông Obama là khoảng cách giàu nghèo tại Mỹ ngày càng lớn. Năm 2009, khoảng 1% những người giàu nhất nắm giữ 16,7% tổng sản phẩm của cả nước. Khi ông Obama sắp mãn nhiệm, tỷ lệ đó tăng lên tới 18,4%. Nhà báo Laurent Hattchouel xem những bất công xã hội là nguyên nhân khiến cử tri Mỹ dễ dàng nghe theo các luận điểm hồi tranh cử của nhà tỷ phú Donald Trump: “Tỷ lệ người nghèo ở Mỹ đã tăng lên sau hai nhiệm kỳ của Obama”. Nếu như chủ nhân thứ 44 của Nhà Trắng thành công trên mặt trận kinh tế thì ngược lại, trong lĩnh vực xã hội, tầng lớp trung lưu đã nghèo đi.

Về lĩnh vực đối ngoại, Tổng thống Obama nói rằng ông tiếp quản Nhà Trắng vào thời điểm thế giới biến chuyển mạnh mẽ, tăng trưởng không đồng đều, bất ổn gia tăng và sự trỗi dậy của chủ nghĩa khủng bố toàn cầu. Đây là những vấn đề đặt ra thách thức lớn đối với an ninh quốc gia, sự thịnh vượng và nền dân chủ Mỹ.  Cách tiếp cận thận trọng và thực dụng trong các vấn đề thế giới rút cục đã khiến ông không hoàn thành được lời hứa cơ bản trong nhiệm kỳ Tổng thống, đó là chấm dứt các cuộc chiến tranh. Vào tháng 1.2017, ông sẽ rời nhiệm sở mà chưa thể kết thúc các cuộc xung đột ở Iraq và Afghanistan, thay vào đó mới chỉ giảm đáng kể sự can dự của Mỹ trong các cuộc xung đột đó. Và ông sẽ vẫn còn phải tiếp tục phiền muộn về cuộc nội chiến ở Syria khi không thể chấm dứt được.

Những tồn tại và thách thức này chính là lý do trong bài phát biểu chia tay người dân trên cương vị Tổng thống, ông Obama bày tỏ kỳ vọng người dân và chính quyền kế nhiệm nỗ lực mang lại sự thay đổi lớn lao cho đất nước, theo tinh thần “Đưa nước Mỹ vĩ đại hơn” của Tổng thống đắc cử Trump. Điều đó có ý nghĩa đặc biệt quan trọng khi nước Mỹ sau cuộc bầu cử phải chứng kiến sự chia rẽ sâu sắc. Ông Trump sẽ phải hàn gắn nó bằng chính sách đối nội, đối ngoại và những công cụ hành pháp. 

Huỳnh Vũ