Vì sao Philippines thay đổi thái độ với Mỹ?

Không muốn phụ thuộc Mỹ

“Tôi sẽ phác họa một Philippines theo hướng đi của riêng mình và sẽ không phụ thuộc vào Mỹ” - đó là lời tuyên bố của ông Rodrigo Duterte khi giành chiến thắng vang dội trong cuộc bầu cử Tổng thống Philippines cách đây gần 3 tháng. Dưới sự lãnh đạo của người đứng đầu nhà nước mới, Manila đang nhanh chóng chuyển hướng chính sách đối ngoại.

Những người đặt niềm tin vào khả năng định hình lại các mối quan hệ hiện tại của Philippines với Mỹ đã thực sự choáng váng, khi ông Duterte có lời lẽ xúc phạm ông chủ Nhà Trắng bên lề Hội nghị Thượng đỉnh Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Mặc dù sau đó cả Manila - Washington đã nỗ lực kiểm soát tránh để quan hệ căng thẳng, nhưng ông Duterte lại một lần nữa công kích Mỹ khi kêu gọi các lực lượng đặc biệt Mỹ nên rời khỏi đảo Mindanao và tuyên bố: “Tôi không thích người Mỹ, đó đơn giản là nguyên tắc của tôi”. Bình luận này có thể làm suy giảm mối quan hệ đồng minh chiến lược với Mỹ. Ông cũng làm cho mọi thứ trở nên xáo trộn khi tuyên bố Philippines sẵn sàng mua vũ khí của Nga và Trung Quốc và xem xét việc dừng tuần tra chung với Mỹ trên Biển Đông.

Chỉ trong khoảng thời gian ngắn, quan hệ Philippines - Mỹ đã đi từ đặc biệt và bất khả xâm phạm đến tình trạng có nguy cơ tan vỡ bất kỳ lúc nào. Điều này có vẻ rất bất thường đối với một trong những mối quan hệ song phương gần gũi và lâu đời nhất thế giới. Song, những phát ngôn này được đưa ra chỉ vài tuần trước khi ông Duterte dự kiến có chuyến thăm chính thức Trung Quốc. 

Đường lối chưa rõ ràng

Theo Barry Desker, học giả tại Trường Nghiên cứu Quốc tế (RSIS) thuộc Đại học Kỹ thuật Nam Dương, Singapore, cần có cái nhìn sâu hơn về con người và chính sách của tân Tổng thống Philippines. Ông Duterte là Tổng thống Philippines đầu tiên không xuất thân từ tầng lớp địa chủ truyền thống, vốn thống trị các trung tâm quyền lực của Thủ đô Manila từ khi giành độc lập. Chiến thắng của ông trong cuộc bầu cử Tổng thống ở Philippines báo hiệu sự chuyển đổi của trung tâm chính trị Manila và nỗ lực tiếp cận bộ phận bị coi là thiệt thòi trong xã hội Philippines. Các bài phát biểu và những lời bình luận công khai của ông đều bằng tiếng Anh thay vì tiếng Tagolog, ngôn ngữ chính của vùng đô thị Manila, vốn được khuyến khích sử dụng như ngôn ngữ quốc gia trên toàn quần đảo. Ông nhấn mạnh quan hệ của ông với Mindanao và một số thành viên được bổ nhiệm trong nội các tới từ khu vực này.

 Ưu tiên của ông Duterte là các vấn đề trong nước. Luật pháp và trật tự, chống tham nhũng và diệt trừ nạn ma túy là những vấn đề hàng đầu trong chương trình nghị sự của ông. Mục đích của ông là phân quyền từ chính quyền trung ương đến các tỉnh. Bằng cách làm ở Davao, ông Duterte nhắc nhở các chính trị gia Manila rằng một cuộc cách mạng chính trị đang được tiến hành. Ông có ý định chuyển sang hệ thống Quốc hội liên bang và sửa đổi Hiến pháp.

Các nhà phân tích cũng cho rằng, chính sách đối ngoại của ông Duterte hiện vẫn chưa rõ ràng. Bộ trưởng Ngoại giao mới Perfecto Yasay, cựu lãnh đạo của Ủy ban Chứng khoán và Hối đoái, có xuất thân từ Davao, không theo chính sách thân Mỹ của chính quyền tiền nhiệm, vì vậy việc Manila hướng đến một cách tiếp cận khác là có thể. Thử thách đầu tiên của ông Yasay có thể sẽ là quan hệ song phương với Trung Quốc, trong bối cảnh gần đây, chính quyền Duterte tìm cách làm dịu sự căng thẳng với Trung Quốc, thông qua những cuộc thảo luận về tranh chấp tại Biển Đông. Một số đồn đoán cho rằng, lập trường đối ngoại hiện nay của Manila có thể hủy hoại quan hệ đồng minh giữa Philippines - Mỹ. Tuy nhiên, Bộ trưởng Ngoại giao Philippines Yasay và các nhà lãnh đạo quân đội cao cấp Philippines cho hay, những phát biểu của ông Duterte không phải là một dấu hiệu cho thấy những thỏa thuận giữa Mỹ và Philippines sẽ bị hủy bỏ.

Thành An