Phải chuyển mô hình sản xuất sang quy mô lớn

KH - CN mới tham gia từng khâu trong chuỗi giá trị

- KH - CN, hay nhà khoa học được xác định là một trong “4 nhà” để gia tăng giá trị sản xuất và gắn kết chuỗi giá trị trong nông nghiệp. Trong phạm vi lĩnh vực được giao phụ trách, Bộ KH - CN đã làm gì để triển khai chủ trương này, thưa Bộ trưởng?

- Sau 30 năm đổi mới và phát triển, nước ta đã trở thành quốc gia có mức thu nhập trung bình, nền nông nghiệp nước nhà cũng đã đủ lương thực nuôi hơn 90 triệu dân. Song với tình hình như hiện nay, phải khẳng định rằng, ngành nông nghiệp không thể tiếp tục làm theo kiểu tự phát như trước đây được nữa. Đứng trước ngưỡng cửa hội nhập quốc tế, với việc Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) chuẩn bị được thành lập vào cuối năm nay và nước ta đã kết thúc đàm phán, chuẩn bị ký chính thức Hiệp định Đối tác Kinh tế Chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP)…  thì nền nông nghiệp Việt Nam không thể không làm theo chuỗi. Hay nói cách khác, không thể không kết lại theo chuỗi thống nhất ở tầm quốc gia.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Quân phát biểu tại Kỳ họp thứ 10, QH Khóa XIII

Ảnh: Quang Khánh

Trong thời gian vừa qua, tại nghị trường cũng như các diễn đàn từ Trung ương đến địa phương, các ĐBQH, chuyên gia kinh tế đều cho rằng, để hình thành và phát triển được chuỗi giá trị nông nghiệp cần có vai trò của 4 nhà, gồm: Nhà nước, nhà nông, nhà doanh nghiệp và nhà khoa học. Xác định rõ vị trí, vai trò và trách nhiệm, Bộ KH - CN đã đưa ra chủ trương tạo điều kiện và khuyến khích những người làm KH - CN tham gia vào sản xuất nông nghiệp từ rất lâu. Ví dụ, các chương trình KH - CN cấp bộ, cấp nhà nước thì tập trung vào lĩnh vực giống và đã tạo ra được rất nhiều giống với năng suất cao, chất lượng tốt. Hay đối với cây trồng và vật nuôi, Bộ cũng đã triển khai nghiên cứu và sản xuất thành công rất nhiều chế phẩm sinh học bảo vệ cây trồng, vaccine để chữa bệnh cho vật nuôi. Bộ cũng đã chủ động đầu tư nghiên cứu khâu bảo quản chế biến nông sản, thực hiện cơ giới hóa nông nghiệp, hay đầu tư nghiên cứu mở rộng thị trường cho nông sản Việt Nam, đàm phán với các nước đối tác để đưa nông sản Việt Nam vào thị trường nhiều nước trong khu vực và thế giới. Tuy nhiên, thực tế triển khai thì vẫn còn hạn chế vì sự tham gia của KH - CN hiện mới rời rạc ở từng khâu trong chuỗi giá trị sản xuất nông nghiệp. Do đó, việc liên kết giữa các khâu để tạo thành chuỗi đem lại giá trị cho sản xuất nông nghiệp cũng như lợi ích của nông dân thì chưa được bao nhiêu.

- Theo Bộ trưởng, nguyên nhân nào khiến KH - CN chưa thể tạo được sự gắn kết giữa các khâu trong phát triển chuỗi giá trị nông nghiệp này?

- Qua theo dõi và đi thực tế nhiều địa phương, tôi thấy rằng, khó khăn lớn nhất trong việc đẩy mạnh ứng dụng KH - CN vào chuỗi giá trị nông nghiệp là do quy mô sản xuất của chúng ta quá nhỏ. Ví dụ, đối với giống, mặc dù đã tạo ra được nhiều loại giống tốt nhưng với mô hình sản xuất kinh tế hộ gia đình, họ chỉ quan tâm đến giống nào rẻ nhất mà năng suất cao, chứ không quan tâm đến chất lượng như thế nào. Hay như việc đưa máy móc vào quá trình canh tác, đối với những hộ gia đình chỉ có vài hécta ruộng đất thì cũng rất khó thực hiện. Tương tự, đối với khâu dự trữ, bảo quản nông sản và đưa ra thị trường, đối với hộ gia đình, họ chỉ biết sản xuất và bán cho thương lái, bởi bản thân nông dân không thể tự đưa sản phẩm ra thị trường. Cho nên, lợi nhuận trong nông nghiệp hiện phần lớn tập trung vào thương lái, còn phần thua thiệt sẽ thuộc về nông dân. Đây cũng là nguyên nhân khiến năng suất lao động của nông dân thấp, chất lượng sản phẩm khó cạnh tranh trên thị trường, dẫn đến giá trị về mặt thương mại của hàng hóa nông sản còn thấp. Sở dĩ nông dân nói rằng, được mùa mất giá và được giá lại mất mùa là ở chỗ này.

Đẩy mạnh bảo hộ trí tuệ đối với nông sản

- Như vậy, rõ ràng, ngay trong câu chuyện 4 nhà này cũng đang còn khá nhiều vướng mắc cần giải quyết. Theo Bộ trưởng, đâu là giải pháp tối ưu cho câu chuyện dường như chưa bao giờ “giảm nhiệt” trên nghị trường này?

- Theo tôi, nếu không chuyển đổi nông nghiệp sang sản xuất quy mô lớn, có sự bảo hộ của Nhà nước đối với sản phẩm nông nghiệp thì rất khó để đưa tiến bộ khoa học kỹ thuật vào lĩnh vực này. Vì chỉ có phát triển sản xuất lớn dưới sự điều hành của doanh nghiệp hoặc hợp tác xã thì KH - CN mới có cơ hội đưa tiến bộ khoa học kỹ thuật vào các khâu, từ cơ giới hóa đến làm đất, lịch trình gieo trồng, chế biến và thu hoạch. Còn nếu không, như hiện nay, dù có đưa KH - CN vào thì cũng rất tốn kém và không thật sự hiệu quả. Ở đây, vai trò của Nhà nước là quan trọng nhất, thông qua việc tạo ra các hành lang pháp lý, bảo hộ cả doanh nghiệp và nông dân. Trong đó, chú trọng các chính sách ưu đãi đối với doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nhất là doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực khoa học công nghệ cao. Còn các doanh nghiệp và hợp tác xã sẽ là những đơn vị đầu não, có trí tuệ để hướng dẫn, định hướng sản xuất cho nông dân. Ví dụ như mô hình sản xuất của Công ty Cổ phần Bảo vệ thực vật An Giang hiện đang rất khả thi. Khi trả lời chất vấn trước QH, tôi cũng đề nghị các ĐBQH đến thăm và xem mô hình sản xuất của Công ty này vì rất hiệu quả. 

- Xin cảm ơn Bộ trưởng!

Trung Thành <i>thực hiện</i>